Uitroeiing door arbeid

Gebruik als term

De term "uitroeiing door arbeid" werd voor het eerst gebruikt tijdens de Tweede Wereldoorlog. De meeste nazi-SS'ers gebruikten de term niet (Vernichtung durch Arbeit in het Duits). Albert Bormann, Joseph Goebels, Otto Georg Thierack en Heinrich Himmler gebruikten de term echter in de herfst van 1942, toen zij spraken over het overbrengen van gevangenen naar concentratiekampen. Thierack en Goebbels gebruikten de term specifiek. De term werd opnieuw gebruikt tijdens de processen van Neurenberg na het einde van de Tweede Wereldoorlog.

In de jaren tachtig en negentig hebben historici getwist over de juistheid van deze term. Zo was Falk Pingel van mening dat de term niet op alle nazi-gevangenen mocht worden toegepast. Anderzijds waren Hermann Kaienburg en Miroslav Kárný van mening dat "uitroeiing door arbeid" een van de specifieke doelstellingen van de SS was. Meer recentelijk heeft Jens-Christian Wagner ook betoogd dat niet alle nazi-gevangenen het doelwit van de dood waren, zodat "uitroeiing door arbeid" misschien niet de beste manier is om de doelen van de nazi's voor die gevangenen te beschrijven.

 

In nazi-Duitsland

Slachtoffers

Tijdens de Holocaust vervolgden, martelden en vermoordden de nazi's onder leiding van Adolf Hitler miljoenen mensen vanwege verschillen in ras, etniciteit, politiek, religie, seksuele geaardheid en handicap.

De nazi's vervolgden ook mensen die "van Duitse bloede" waren, maar die de nazi's beschouwden als "sociale buitenbeentjes" (aisoziale). Volgens de nazi's leidden deze mensen nutteloze "ballastlevens" (Ballastexiltenzen). Tot deze mensen behoorden:

• Gezinnen met veel kinderen die afhankelijk waren van een uitkering
• Personen die ervan worden beschuldigd "zwerver" of "voorbijganger" (dakloze) te zijn
• Alcoholisten
• Prostituees
• Homoseksuelen

De nazi's maakten lijsten van deze mensen en vervolgden hen op allerlei manieren. Sommigen werden bijvoorbeeld gedwongen zich te laten steriliseren. Velen werden uiteindelijk naar gevangenkampen gestuurd voor "uitroeiing door arbeid". Samen met hen werd iedereen die zich uitsprak tegen het naziregime (zoals communisten, sociaaldemocraten, democraten en gewetensbezwaarden) naar gevangenkampen gestuurd. Velen van hen overleefden het niet.

Uitroeiing door arbeid was een belangrijk onderdeel van de Endlösung van de nazi's - hun plan om alle Joden in Europa te doden.

Concentratiekampen

Voorwaarden

In de nazi-gevangenkampen werden gevangenen als slaven behandeld:

• Zij werden op geen enkele wijze betaald
• Werknemers werden voortdurend in de gaten gehouden om ontsnapping of rust te voorkomen
• Het werk was fysiek zeer zwaar (bijvoorbeeld wegenbouw, werken op boerderijen en werken in fabrieken, vooral het maken van wapens).
• De werktijden waren lang (vaak 10-12 uur per dag)
• Werknemers kregen zeer weinig te eten
• Werknemers hadden zeer weinig hygiëne, medische zorg of noodzakelijke kleding.

Misbruik en marteling

Werknemers werden ook gemarteld en fysiek mishandeld. Zo moesten de slachtoffers van Torstehen ("poorthangen") naakt buiten staan met hun armen omhoog - als een poort die aan de scharnieren hangt. Als ze in elkaar zakten of flauwvielen, werden ze geslagen tot ze de positie weer innamen. Slachtoffers van Pfahlhängen werden met hun handen achter hun rug vastgebonden en met hun handen aan een hoge staak opgehangen. Dit zou de armgewrichten van de gevangene ontwrichten, en de druk zou hen binnen enkele uren doden.

Tijdens de Holocaust bouwden de nazi's concentratiekampen en vervolgens vernietigingskampen om hun slachtoffers op te sluiten. Deze "kampen" waren niet zomaar gevangenissen. Hun doel was niet alleen om mensen op te sluiten. Hun doel was om mensen te martelen en te vernietigen. Alle onderdelen van het kampleven gingen gepaard met vernederingen en pesterijen. Dwangarbeid was daar een onderdeel van. Gevangenen werden gegeseld en als dieren behandeld. Sommige dwangarbeid was bedoeld om de Duitse oorlogsmachine te helpen groeien. Andere gevangenen werden echter gedwongen tot zinloos zwaar werk, alleen maar om hen uit te putten. Er waren "geen grenzen aan de werktijden", aldus het officiële nazibeleid.

Sterftecijfers

Een slavenarbeider met een werkopdracht leefde gemiddeld minder dan vier maanden. Tot 25.000 van de 35.000 gevangenen die in het concentratiekamp Auschwitz voor IG Farben moesten werken, stierven. Sommigen stierven door uitputting of ziekte. Anderen werden gedood nadat de nazi's besloten dat ze niet gezond genoeg waren om nog langer te werken.

Sommige werkopdrachten waren dodelijker dan andere. Sommige gevangenen werden toegewezen om tunnels te graven voor Duitse wapenfabrieken tijdens de laatste maanden van de oorlog. Ongeveer 30% van hen stierf. In de satellietkampen, die in de buurt van mijnen en industriële bedrijven lagen, waren de sterftecijfers nog hoger. In deze satellietkampen waren de voorraden vaak nog minder dan in de hoofdkampen.

De zin "Arbeit macht frei" ("werk zal je bevrijden") verscheen op de toegangspoorten van Auschwitz en andere nazi-arbeidskampen.

 
Poort in het concentratiekamp Dachau.  


Joodse dwangarbeiders, marcherend met schoppen, Mogilev, 1941  

In de Sovjet-Unie

Sommige historici noemen de Sovjet-Goelag een systeem van vernietigingskampen, vooral in de postcommunistische Oost-Europese politiek. Andere historici beweren dat dit de Holocaust bagatelliseert (waardoor het lijkt alsof de Holocaust niet zo erg was) omdat, in ieder geval na het einde van de oorlog, een zeer grote meerderheid van de mensen die in de Goelag terechtkwamen, deze levend verliet.

Alexander Solzjenitsyn introduceerde de uitdrukking vernietigingskampen door arbeid in zijn non-fictiewerk De Goelag Archipel. In het boek betoogt Solzjenitsyn dat de Sovjet-Unie haar vijanden versloeg door hen als gevangenen te laten werken aan grote door de staat beheerde projecten (zoals het Witte Zee-Baltisch Kanaal, steengroeven, afgelegen spoorwegen en stadsontwikkelingsprojecten) onder vreselijke omstandigheden. Roy Medvedev merkt op: "Het strafsysteem in de Kolyma en in de kampen in het noorden was doelbewust ontworpen voor de uitroeiing van mensen." Alexander Nikolajevitsj Jakovlev schrijft dat Stalin de "architect was van het goelagsysteem voor de totale vernietiging van menselijk leven".

Volgens voorheen geheime interne Goelag-documenten moeten in de periode tussen 1935 en 1956 ongeveer 1,6 miljoen mensen zijn gestorven in Sovjet dwangarbeiderskampen en -kolonies. Dit omvat niet de mensen die stierven in krijgsgevangenkampen. De meeste (ongeveer 900.000) van deze doden vielen tussen 1941 en 1945. In die tijd was de Tweede Wereldoorlog aan de gang en waren de voedselvoorraden in het hele land laag.

De Russische historicus Oleg Khlevniuk schrijft dat tussen 1930 en 1941 ongeveer 500.000 mensen in de kampen en kolonies zijn omgekomen. Deze cijfers omvatten echter niet de mensen die stierven tijdens het transport (op weg naar de kampen). Ook het aantal mensen dat kort na hun vrijlating overleed als gevolg van de harde behandeling in de kampen (volgens zowel archieven als memoires waren dat er veel) is niet meegerekend.

Historicus J. Otto Pohl schat dat 2.749.163 gevangenen zijn omgekomen in de werkkampen, kolonies en speciale nederzettingen. Hij zegt dat dit cijfer onvolledig is.

In 2010 schreef Stanford-historicus Norman Naimark het boek Stalins genocides. Naimark zei dat geleerden het woord genocide moesten veranderen zodat het ook het doden van mensen betekende omdat ze tot een sociale klasse behoorden of politieke overtuigingen hadden, zodat Stalins moorden als genocide zouden gelden.

 

In Noord-Korea

Aangenomen wordt dat er in Noord-Korea soortgelijke kampen bestaan, waar alleen al in 2013 ten minste 20.000 politieke gevangenen zijn omgekomen, met ten minste 130.000 gevangenen.

 

Gerelateerde pagina's

• Dwangarbeid van Duitsers na de Tweede Wereldoorlog
• Hongerplan, een Duits plan om de Slavische en Joodse bevolking uit te hongeren
• Strafwerk