Geschiedenis van de Sovjet-Unie (1985-1991)

Achtergrond

In de loop van 1969 en 1982 vonden er weinig veranderingen plaats in de politiek en de economie van de Sovjet-Unie. Met het begin van de Sovjetoorlog in Afghanistan verslechterde ook de relatie met de Verenigde Staten. In die tijd was Jimmy Carter, gevolgd door Ronald Reagan, de president van de Verenigde Staten. Jimmy Carter maakte een einde aan het beleid van Détente - het beëindigen van een onvriendelijke relatie. Sommige historici geloven dat dit een van de redenen kan zijn voor de Sovjet-Unie om haar politieke en economische beleid te veranderen.

In maart 1985 werd Michail Gorbatsjov de secretaris-generaal van de CPSU. Onder hem begon een nieuwe groep ambtenaren en leiders een proces van veranderingen in de politiek en de economie van de Sovjet-Unie. Ze probeerden ook de relaties met westerse landen als de VS te verbeteren.

Op dat moment ging het goed met de Sovjeteconomie, maar die was langzamer dan de economieën van de concurrenten in het Westen. Ook de kosten om de Sovjet-Unie als supermacht in stand te houden waren enorm. Deze kosten omvatten het runnen van een groot leger; het runnen van de KGB-netwerken; en het geven van geld aan landen die dicht bij de Sovjet-Unie stonden. Tegelijkertijd was de technologische ontwikkeling van de Sovjet-Unie achterop geraakt. Bijvoorbeeld: veel van haar fabrieken maakten gebruik van verouderde technologieën en hadden een achterstand opgelopen in het gebruik van informatietechnologie.

Om deze en andere redenen zijn Gorbatsjov en zijn team drie belangrijke beleidslijnen gestart:

• Glasnost - dat betekent politieke openheid.
• Perestrojka - dat betekent economische veranderingen en herstructurering.
• Uskoreniye - dat betekent versnelling van de economische ontwikkeling.

Veranderingen

Sinds de tijd van Vladimir Lenin in de jaren twintig van de vorige eeuw had de bevolking van de Sovjet-Unie geen enkel recht meer op het bezit van persoonlijke eigendommen en zaken. De overheid bezat bijna alles. In 1988 stond de overheid toe dat de mensen bepaalde soorten bedrijven in de dienstensector, de industrie en de buitenlandse handel bezaten. Er ontstond een systeem van coöperatieve restaurants, winkels en fabrikanten.

Glasnost gaf de burgers meer vrijheid van meningsuiting en liet hen toe kritiek te leveren op de regering - iets wat ze nooit hadden mogen doen. De overheid verminderde de censuur en de controle op de publicatie. De regering liet veel politieke gevangenen vrij. In januari 1987 begon Gorbatsjov met een proces van democratisering van de Sovjetpolitiek. In juni 1988 startte Gorbatsjov een proces om de controle van de CPSU op de verschillende delen van de regering te verminderen.

In december 1988 had de Opperste Sovjet de oprichting van een Congres van Volksvertegenwoordigers, het nieuwe wetgevende orgaan van de Sovjet-Unie, goedgekeurd. In maart en april 1989 vonden er verkiezingen plaats voor het Congres van Volksvertegenwoordigers. De leden kozen op 15 maart 1990 Gorbatsjov als eerste uitvoerende president van de Sovjet-Unie.

Het resultaat

Veel stappen die Gorbatsjov heeft gezet, hebben andere resultaten opgeleverd dan de beoogde resultaten. Zo resulteerde de perestrojka en glasnost die bedoeld waren om de Sovjeteconomie sterker te maken in iets heel anders. Vele factoren en gebeurtenissen samen resulteerden uiteindelijk in de ontbinding van de Sovjet-Unie.

Onder het beleid van glasnost (politieke openheid) hebben de Sovjetregering en de Communistische Partij de controle over de media verloren. Een vrije pers bracht vele slechte aspecten van de samenleving en de economie van de Sovjet-Unie onder de aandacht van het publiek. Deze slechte aspecten waren onder andere slechte huisvesting, alcoholisme, drugsmisbruik, vervuiling, verouderde technologieën in veel fabrieken en corruptie. De mensen leerden ook veel van de misdaden die Stalin heeft begaan. Zo leerden ze bijvoorbeeld over de gevangenen in Goelags, de overeenkomst met Adolf Hitler en de grote bloedbaden van Stalin-tegenstanders. Verder leerden de mensen ook details over gebeurtenissen als de voortdurende Sovjetoorlog in Afghanistan en het slechte beheer van de kernsmelting in Tsjernobyl (de Sovjet-Unie gaf de kernsmelting pas drie dagen na de gebeurtenis publiekelijk toe). Kortom, de mensen leerden over de negatieve aspecten van het Sovjetleven. De mensen begonnen het vertrouwen in hun Sovjetsysteem en de ideologie van het communisme te verliezen.

In 1989 vond de Sovjetregering het te moeilijk voor de Sovjet-Unie om haar controle over haar Oost-Europese blok te behouden en besloot zij hen hun eigen toekomst te laten kiezen. Na het einde van de Tweede Wereldoorlog regeerden de communistische regeringen, met de steun van de Sovjet-Unie, al deze landen. De verandering in het beleid van de Sovjet-Unie resulteerde in de val van de communistische regeringen in veel van deze landen in 1990: in Bulgarije, Tsjecho-Slowakije, Oost-Duitsland, Hongarije, Polen en Roemenië.

Gezien al deze ontwikkelingen wilden veel "republieken" van de Sovjet-Unie onafhankelijk worden. De Glasnost-politiek liet ook het lang gezochte nationalisme in de "republieken" los die de Sovjetregering had onderdrukt en in de doofpot gestopt. Sommige republieken probeerden onafhankelijk te worden.

De leiders hadden gedacht dat het beleid van de perestrojka een gewaagde stap was om de economie te verbeteren. Maar de stappen waren niet erg sterk om de slechte economische omstandigheden van de jaren tachtig te verbeteren. Ondanks vele veranderingen hadden Gorbatsjov en zijn team veel aspecten van de Sovjeteconomie ongewijzigd gelaten. Zo bleef bijvoorbeeld de prijsbeheersing, de onomkeerbaarheid van de roebel en de controle van de overheid over de meeste productiemiddelen voortduren. In 1990 was de economische situatie verslechterd. De voorbeelden zijn onder andere:

• De overheidsuitgaven waren gestegen.
• De belastinginkomsten waren gedaald omdat de republieken geen belasting meer betaalden.
• De inkomsten uit de verkoop van wodka daalden omdat veel mensen waren gestopt met drinken.
• De overheid moest geld geven om onrendabele boerderijen en industrieën te ondersteunen.
• De regering had veel controles verwijderd, maar bracht geen andere veranderingen teweeg voor een soepele overgang van staatscontrole naar een vrije economie. Dit resulteerde in veel problemen, waaronder een lage productie.

Sovjetleider Michail Gorbatsjov en de Amerikaanse president Ronald Reagan zijn overeengekomen om het aantal kernwapens te verminderen.

De ontbinding

Op 7 februari 1990 werd het Centraal Comité van de CPSU gedwongen zijn controle over de macht los te laten. Rond dezelfde tijd begonnen verschillende "republieken" van de Sovjet-Unie hun recht op onafhankelijkheid op te eisen. Zij hielden zich niet langer aan de wetten van de centrale regering van de Sovjet-Unie. Ze stopten ook met het betalen van belastingen aan de centrale autoriteiten (van Moskou) van de Sovjet-Unie. Deze verzwakten het gezag en de economie van de Sovjet-Unie.

Tijdens een bezoek van Gorbatsjov in 1990 aan Vilnius, de hoofdstad van Litouwen, protesteerden ongeveer 250.000 personen in een openbare vergadering. Op 11 maart 1990 verklaarden de leiders van Litouwen zich onafhankelijk van de Sovjet-Unie. De centrale regering van de Sovjet-Unie eiste echter dat Litouwen zijn onafhankelijkheid zou opgeven en stuurde het Sovjetleger nog steeds veel troepen naar Litouwen. De regering zei dat zij de Sovjetgrondwet zou moeten volgen als zij wilde vertrekken. De Sovjet-Unie heeft ook een economische blokkade van Litouwen ingesteld. Ook Estland en Letland werden in 1940 illegaal door de Sovjet-Unie ingenomen. Op 30 maart 1990 verklaarden de leiders van Estland dat de controle van hun land door de Sovjet-Unie vanaf 1940 illegaal was. Zij verklaarden ook de onafhankelijkheid. De leiders van Letland zijn op 4 mei 1990 ook begonnen met het onafhankelijkheidsproces.

Op 17 maart 1991 stemde de bevolking van de Sovjet-Unie ervoor om de bestaande Sovjet-Unie in een licht gewijzigde vorm te behouden. De Baltische staten (Litouwen, Estland, Letland), Armenië, Georgië en Moldavië boycotten de stemming. In elk van de negen andere "republieken" van de Sovjet-Unie steunde een meerderheid van de kiezers het behoud van de Sovjet-Unie. In juni 1991 vond een verkiezing plaats in de Russische Republiek van de Sovjet-Unie. Boris Jeltsin kreeg 57% van de stemmen. Hij was een criticus van Michail Gorbatsjov. Gorbatsjovs voorkeurskandidaat, voormalig premier Nikolaj Ryzjkov, kreeg slechts 16% van de stemmen.

De Coup

De "republieken" van de Sovjet-Unie waren op 20 augustus 1991 overeengekomen een overeenkomst te ondertekenen waardoor ze bijna onafhankelijke republieken werden, maar deel uitmaakten van een federatie, met een gemeenschappelijke president, een gemeenschappelijk buitenlands beleid en een gemeenschappelijk leger. Veel mensen waren het echter niet eens en wilden een snelle overgang naar de markteconomie, ook al betekende dit de ontbinding van de Sovjet-Unie. Er waren vele anderen in de CPSU en het leger van de Sovjet-Unie die de voortzetting van de Sovjet-Unie steunden.

Op 19 augustus 1991 vormden enkele hooggeplaatste leiders van de Sovjet-Unie een "Staatscomité voor de Staatsnoodtoestand". Zij verhinderden de ondertekening van bovengenoemde overeenkomst op 20 augustus 1991. Tot deze leiders behoorden Gorbatsjovs vice-president Gennadi Janajev, premier Valentin Pavlov, minister van Defensie Dmitriy Yazov, KGB-hoofd Vladimir Kryuchkov en vele andere hooggeplaatste functionarissen. Op dat moment was Gorbatsjov op vakantie in de Krim). Deze ambtenaren zetten hem onder huisarrest. Ze vaardigden ook orders uit om alle politieke activiteiten te verbieden en verbood de meeste kranten.

Dit was als een staatsgreep. De organisatoren hadden de steun van de bevolking voor hun actie verwacht. Maar de mensen steunden hen niet. In plaats daarvan steunden ze "het Witte Huis" (het kantoor van Jeltsin), toen de symbolische zetel van de Russische soevereiniteit. De organisatoren van de staatsgreep probeerden maar slaagden er niet in Boris Jeltsin te arresteren. Na drie dagen, op 21 augustus, mislukte de staatsgreep. De autoriteiten hielden de organisatoren vast. Gorbatsjov keerde terug als president van de Sovjet-Unie. Maar de echte macht van Gorbatsjov was verminderd.

In het najaar van 1991 nam de Russische regering de vakbondsregering over, ministerie voor ministerie. In november 1991 vaardigde Jeltsin een bevel uit om de CPSU in de hele Russische republiek te verbieden. Als gevolg hiervan verliet veel voormalig CPSU-personeel de CPSU om zich aan te sluiten bij de nieuwe functies in de nieuwe Russische regering.

Na het mislukken van de staatsgreep hebben de republieken van de Sovjet-Unie hun inspanningen om onafhankelijk te worden opgevoerd. Op 6 september 1991 erkende de Sovjet-Unie de onafhankelijkheid van Estland, Letland en Litouwen. Op 1 december 1991 verklaarde Oekraïne zich onafhankelijk, nadat 90% van de kiezers voor een onafhankelijk Oekraïne had gekozen; dit vernietigde werkelijk alle hoop om de Sovjet-Unie bij elkaar te houden, aangezien Oekraïne na Rusland de machtigste "republiek" was. Een voor een verklaarden de overige elf "republieken" van de Sovjet-Unie zich ook tot soevereine en onafhankelijke staten.

Het GOS

Zoals gezegd heeft de Sovjet-Unie op 6 september 1991 de onafhankelijkheid van Estland, Letland en Litouwen erkend. Er zij op gewezen dat twaalf van de vijftien republieken van de Sovjet-Unie op 17 december 1991 in Den Haag een internationale overeenkomst (Europees Energiehandvest) hadden ondertekend. Uit deze ondertekening was gebleken dat deze republieken bijna onafhankelijke en soevereine landen waren geworden.

Afgezien van de reeds onafhankelijke Estland, Letland en Litouwen, zijn de overige twaalf republieken (behalve Georgië) toegetreden tot het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS). In december 1993 is Georgië ook toegetreden tot het GOS. Op 26 augustus 2006 verliet Turkmenistan het permanente lidmaatschap en werd het geassocieerd lid.

Velen geloofden dat de Sovjet-Unie met de oprichting van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS) ophield te bestaan. Zij geloofden dat het de ontbinding van de Sovjet-Unie was. Veel anderen denken dat Rusland met het GOS nog steeds enige controle heeft over de voormalige republieken van de Sovjet-Unie.

Op 25 december 1991 nam Gorbatsjov ontslag als president van de USSR. Op 31 december 1991 waren alle officiële Sovjetinstellingen gestopt met functioneren in verschillende "republieken" van de Sovjet-Unie. De afzonderlijke regeringen van deze republieken begonnen te functioneren. De Sovjet-vlag vloog de laatste keer over het Kremlin.

Samenvatting

De vier principes hadden de Sovjet-Unie bestuurd: een keten van sovjets; etnische federatie; staatssocialisme; en suprematie van de communistische partij. Gorbatsjovs beleid van perestrojka en glasnost creëerde een situatie die alle bovengenoemde vier beginselen verzwakte. Hij probeerde herhaaldelijk een kring van leiders te vormen om zijn beleid te ondersteunen. Hij probeerde dit allemaal te doen omdat hij en zijn team zagen dat de Sovjet-Unie zich in de richting van een langdurige stagnatie bewoog.

Het beleid van Gorbatsjov maakte het voor de leiders van verschillende Sovjetrepublieken mogelijk om vertrouwen en invloed te krijgen. Tegelijkertijd kreeg hij te maken met tegenwerking van velen, waaronder de nationalistische krachten en de traditionele communisten. Sommigen aanvaardden de hervormingen, sommigen wilden dat het oude systeem werd voortgezet en sommigen wensten volledige onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie en centrale controle. Uiteindelijk was Gorbatsjov niet in staat om een gemeenschappelijk standpunt van deze krachten te waarborgen. Uiteindelijk leidde dit tot de ineenstorting en ontbinding van de Sovjet-Unie.

Na de ontbinding

Onmiddellijk na de ontbinding van de Sovjet-Unie heeft Jeltsin vele stappen ondernomen om de economie van de Sovjet-Unie te veranderen van een socialistische economie in een kapitalistische economie. Zo sneed hij bijvoorbeeld de betaling van subsidies aan geldverliezende boerderijen en industrieën af, verwijderde hij ook de controle over de prijzen en nam hij stappen voor de converteerbaarheid van de Russische roebel. Hij liet ook veel mensen uit zijn kring, en andere zakenmensen, de bedrijven en industrieën die eerder in handen waren van de overheid, in bezit nemen en als privé-ondernemingen exploiteren. De planners en economen hadden gedacht dat deze veranderingen zouden leiden tot een snellere economische ontwikkeling. Maar zoiets gebeurde niet. Leeg citaat (hulp)

Sinds de ontbinding van de Sovjet-Unie wordt Rusland geconfronteerd met vele problemen, waaronder de volgende:

• Ongeveer 25% van de Russische bevolking is nu erg arm en leeft onder de armoedegrens. ^[]
• De levensverwachting is gedaald. Dit betekent dat mensen op jonge leeftijd sterven. ^[]
• Het Bruto Binnenlands Product was ongeveer 50% van de vroegere tijden geworden. ^[]

Veel Russen van de oudere generatie geloven dat het vroegere systeem beter was. In de jaren negentig van de vorige eeuw werd Rusland geconfronteerd met vele crises op politiek, sociaal en economisch gebied. Veel mensen^[wie?] geloven nog steeds dat de situatie nog steeds slechter is dan vroeger.

Gerelateerde pagina's

• Gemenebest van Onafhankelijke Staten