Berlijnse Muur

Divisie van Duitsland

Na de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland verdeeld in vier zones, één zone voor elk van de belangrijkste geallieerde landen: Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Ook de hoofdstad Berlijn werd in vier zones verdeeld, zodat het een enclave was, als een eiland binnen de Sovjetzone. Op 8 mei 1949 werden de Franse, Britse en Amerikaanse zones omgevormd tot West-Duitsland (Bundesrepublik Deutschland, BRD) en West-Berlijn. De Sovjetzones werden omgevormd tot Oost-Duitsland en Oost-Berlijn. Oost-Duitsland (Duitse Democratische Republiek, Deutsche Demokratische Republik, DDR) werd opgericht op 7 oktober 1949. Europa, Duitsland en Berlijn werden verdeeld door een ijzeren gordijn.

 
Zones van bezet Duitsland na de Tweede Wereldoorlog  

Wat leidde tot de bouw van de muur

Nadat Duitsland zich op 8 mei 1949 in West- en Oost-Duitsland splitste, vertrokken 2,6 miljoen Oost-Duitsers naar West-Duitsland. Alleen al in Berlijn vluchtten 3,6 miljoen mensen naar het westen. Om dit tegen te houden, bouwde de communistische regering van Oost-Duitsland op 13 augustus 1961 een muur die Oost- en West-Berlijn scheidde.

De muur werd gebouwd om de mensen van het land binnen te houden. Maar de Sovjets en de Oost-Duitse regering zeiden dat het was om het kapitalisme buiten te houden. Ze zeiden dat West-Duitsland weigerde Oost-Duitsland te erkennen als een onafhankelijk land, omdat ze Noordoost-Duitsland wilden overnemen, net zoals Hitler Polen overnam.

Mensen probeerden nog steeds te ontsnappen ondanks de Berlijnse muur. Ze gebruikten vele methoden om de bewakers en het prikkeldraad van de Berlijnse Muur te omzeilen.

Eind jaren tachtig zei Michail Gorbatsjov dat de Sovjet-Unie het Rode Leger niet zou gebruiken om de mensen in Oost- en Midden-Europa ervan te weerhouden hun regering te veranderen. Nadat hij dat had gezegd, begonnen verschillende landen de manier waarop zij hun volk bestuurden te veranderen. Hongarije opende zijn grens en mensen uit Oost-Duitsland begonnen via Hongarije naar het westen te trekken. In oktober 1989 begonnen massale demonstraties tegen de regering in Oost-Duitsland. De oude leider, Erich Honecker, trad af en werd een paar dagen later vervangen door Egon Krenz. Honecker had in januari 1989 voorspeld dat de muur nog "honderd jaar" zou blijven staan als de omstandigheden die tot de bouw ervan hadden geleid niet zouden veranderen. Dit bleek niet waar te zijn.

In november 1989 besloot het Centraal Comité van Oost-Duitsland om de doorgang van Oost-Duitsers door de muur te vergemakkelijken. Door een fout van de persvoorlichter werd de grens enkele uren eerder geopend. Miljoenen Oost-Duitse burgers vierden de opening van de muur. Velen verzamelden souvenirs met beitels en sommige televisiestations filmden mensen die met voorhamers op de muur sloegen.

Dit beeld van mensen in West-Berlijn die tegen de muur slaan wordt vaak gezegd dat het Oost-Berlijners zijn die uitbreken. Dit is niet waar. De oostkant van de muur had geen graffiti. Alle foto's van mensen die de muur afbreken tonen mensen die tegen met graffiti bedekte muren slaan. Minder dan een jaar nadat de Berlijnse muur was afgebroken, werd Duitsland weer één land.

 

Dodental

In de 28 jaar van zijn bestaan werden tussen 125 en 206 mensen gedood toen zij probeerden de Berlijnse Muur over te steken. Buiten Berlijn kwamen nog eens minstens 800 mensen om bij een poging van Oost-Duitsland naar het westen over te steken.

De Oost-Duitsers hebben niet alle sterfgevallen geregistreerd, dus het werkelijke aantal mensen dat gestorven is, zal nooit bekend zijn.

Mensen die bij een vluchtpoging levend werden gepakt, moesten minstens vijf jaar de gevangenis in. Het eerste slachtoffer van de Muur was Ida Siekmann. Ze raakte dodelijk gewond nadat ze uit het raam van haar appartement was gesprongen. Ze viel op de stoep aan de westkant. Het eerste slachtoffer van de Muur dat werd beschoten, was Günter Litfin. Hij was 24 jaar oud en werd neergeschoten door de politie, vlakbij het station van Berlijn Friedrichstrasse, toen hij probeerde het westen binnen te komen. Dit was op 24 augustus 1961, slechts elf dagen nadat de grens was gesloten.

Peter Fechter bloedde dood in de dodenstrook, op 17 augustus 1962. Dit leidde tot een publieke verontwaardiging. Amerikaanse troepen keken toe, maar konden hem niet helpen. De Oost-Duitse grenspolitie, die hem had verwond, hielp hem ook niet.

In 1966 werden twee kinderen van tien en dertien jaar oud in de grensstrook gedood. Dit is ongebruikelijk omdat de Oost-Duitse grenspolitie orders had om niet te schieten op zwangere vrouwen, kinderen of geesteszieken.

Op 6 februari 1989 schoten grenswachten Chris Gueffroy dood toen hij probeerde de muur over te steken. Hij was de laatste persoon die door grenswachters werd gedood. Op 8 maart 1989 stierf Winfried Freudenberg nadat hij uit een gasballon was gevallen. Hij was de laatste persoon die stierf toen hij probeerde de Berlijnse muur over te steken en naar West-Berlijn te vluchten.

 

De rellen van Berlijn

De Berlijnse muur begon uiteindelijk te vallen toen de mensen in opstand kwamen. Velen sprongen bovenop de muur en verdrongen zich er zelfs tegen. Hierdoor stortte de muur in sommige gebieden in, en konden meer mensen door naar de vluchtelingenkampen die aan de andere kant waren opgezet. "Breek deze muur af! " was een toespraak van de Amerikaanse president Ronald Reagan tot Sovjetleider Michail Gorbatsjov om de muur te vernietigen. De toespraak werd gehouden bij de Brandenburger Poort bij de Berlijnse Muur op 12 juni 1987. Hij werd gehouden ter ere van de 750e verjaardag van Berlijn. Zijn toespraak en de gevolgen ervan kunnen hebben bijgedragen tot de afbraak van de muur.

 
Ronald Reagan sprekend voor de Brandenburger Tor  

Val van de Muur

Eind 1989 had de DDR veel problemen, zoals een tegenvallende economie en grootschalige protesten. Het Hongaarse regime was ingestort en ontmantelde in augustus 1989 zijn grenshekken met Oostenrijk. Omdat het Warschaupact burgers toestond binnen het Sovjetblok te reizen, vluchtten veel Oost-Duitse toeristen via Hongarije naar het westen. Toen de Hongaarse regering de eis van de DDR om overlopers tegen te houden afwees, verbood Oost-Duitsland alle reizen naar Hongarije; dit leidde tot demonstraties en protesten. Hiermee begon het isolement van de DDR binnen het blok.

Erich Honecker, leider van de DDR sinds 1971, werd op 18 oktober 1989 gedwongen af te treden. Hij werd vervangen door Egon Krenz na een unanieme stemming door het politbureau. Onder het regime van Krenz konden Oost-Duitsers nog steeds via Tsjecho-Slowakije naar Hongarije vluchten.

Het aantal overlopers groeide en veroorzaakte spanningen tussen Oost-Duitsland en Tsjecho-Slowakije. Het Krenz-regime besloot mensen toe te staan rechtstreeks naar het westen te vertrekken via grensposten in Oost-Berlijn. Dit bracht veel Oost-Duitsers, die dit via de West-Duitse media vernamen, ertoe naar de grensovergangen te gaan en te eisen dat ze onmiddellijk werden doorgelaten.

De grenswachters bij elke controlepost zeiden tegen de mensen dat ze naar huis moesten gaan, omdat ze geen orders hadden dat de muur die nacht open zou gaan. Naarmate de tijd verstreek nam het aantal mensen dat bij de controlepost aankwam toe en de bewakers werden ongerust. Ze namen de meer agressieve mensen apart en stempelden hun paspoorten met een speciaal stempel dat hen toegang gaf tot West-Berlijn. De mensen wisten echter niet dat ze daarmee hun Oost-Duitse staatsburgerschap introkken en waren geschokt toen hen de toegang tot de DDR werd geweigerd. De hoofdbewaker van de controlepost belde verwoed naar zijn superieuren in de hoop antwoorden te krijgen op de vraag waarom zoveel mensen dachten dat de muur open zou gaan. Tegen 22.45 uur was het duidelijk dat de in de minderheid zijnde en overweldigde grenswachters hun wapens niet zouden gebruiken om de menigte te onderdrukken. De hoofdbewaker gaf zich over en gaf het bevel de poorten naar West-Berlijn te openen. De massa's Oost-Berlijners werden ontmoet door massa's West-Berlijners in een vrolijk tafereel, want de Berlijnse muur was net gevallen.

Veel mensen klommen uit protest zelfs op de muur bij de Brandenburger Tor en begonnen aan de muur te hakken. De DDR-autoriteiten reageerden hierop aanvankelijk door de mensen met waterkanonnen te bestoken; dit bleek niet effectief. Het Oost-Duitse leger klom later op de muur om te voorkomen dat anderen op de muur gingen staan. De volgende dag begon de regering met de sloop van de muur. De val van de muur vernietigde de SED, de regeringspartij van de DDR, en zorgde ervoor dat veel van haar functionarissen ontslag namen. De Duitse Democratische Republiek zou minder dan een jaar later ophouden te bestaan; de hereniging met de Bondsrepubliek Duitsland vond plaats op 3 oktober 1990.

 

Waar de muur van gemaakt was

De muur werd herhaaldelijk veranderd en aangevuld. Het was niet echt een muur, maar een verzameling muren en hekken en andere apparaten. Dit is waar het grenshek van gemaakt was, beginnend vanuit het oosten, naar het westen.

1. Betonnen muur of draadomheining, 2-3 meter hoog
2. Signaleringssysteem in de vloer, dat bij aanraking een alarm doet afgaan.
3. Contactdraadomheining met prikkeldraadomheining. Groter dan een man.
4. (Niet in alle plaatsen) Kennels voor honden. met Duitse herdershonden of andere getrainde honden.
5. (Niet op alle plaatsen) Uitrusting en loopgraven om voertuigen en tanks tegen te houden. Deze systemen werden verwijderd (als het Westen ervoor betaalde). De meeste werden later vervangen.
6. Straten om vervangers en versterkingen binnen te halen.
7. Wachttorens (in 1989 waren het er 302). Inclusief zoeklichten
8. dodenstrook. Dit was een gebied waar alle gebouwen waren afgebroken en waar men zich nergens kon verbergen. Soms waren er stroken zand waar voetafdrukken te zien waren.
9. Metalen hek, dan de grens zelf:
10. Betonnen muur, 3,75 meter hoog. Zeer moeilijk te beklimmen.

Het geheel vond plaats in een zone van 30 tot 500 m breed. De officiële (civiele) grens begon voor de eerste omheining. Voor het betreden van de installatie was een speciale vergunning nodig. De echte grens lag ongeveer één of twee meter voor de betonnen muur, zodat het hele muurcomplex binnen Oost-Duitsland lag (alleen het Oost-Berlijnse deel van de muur lag binnen Oost-Berlijn).

De grens tussen Oost- en West-Duitsland werd ook zwaar verdedigd met hekken en mijnen. Oost-Duitsers hadden een speciale vergunning nodig om dicht bij de grens te wonen.

 

Wat er vandaag overblijft

Na de hereniging van Duitsland op 3 oktober 1990 werd de Berlijnse muur afgebroken en weggehaald. Enkele delen van de muur zijn blijven staan; sommige delen werden een museum.

• Van de in totaal 302 wachttorens zijn er nog 5 over.
• De zogenaamde Todesstreifen (dodenzone) zijn nog op veel plaatsen te zien. Sommige daarvan zijn grote stukken bruine, onbebouwde grond. Soms zijn het nu parken.
• Er is een privé museum bij Checkpoint Charlie.
• Er is een begraafplaats bij Checkpoint Charlie, ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de Muur.

 

Controverses

De Oost-Berlijnse speciale politie die de muur bewaakte had het bevel om te schieten als dat nodig was om mensen te stoppen met vluchten. Oost-Duitse leiders zoals Egon Krenz werden na de Duitse hereniging gearresteerd omdat de bewakers het bevel kregen te schieten om te doden.

Na de bouw van de Muur konden veel mensen Oost-Berlijn echter niet meer via de normale grensposten verlaten. De enige manier waarop ze dat konden doen, was door de Muur heen racen of proberen er een tunnel onderdoor te graven.

Na de eenwording van Duitsland werden grenswachters die mensen hadden neergeschoten veroordeeld door West-Duitse rechtbanken. De rechters zeiden, dat sommige wetten van de grenspolitie (over schieten) in strijd waren met de mensenrechten. Daarom hadden ze moeten weigeren te schieten.

Hetzelfde gold natuurlijk voor de mensen die tijdens hun vlucht op de grenspolitie hadden geschoten.

Grenswachters die wel schoten en iemand van de vlucht afhielden, konden een beloning van maximaal 500 mark krijgen. Sommige van die bewakers werden veroordeeld na de eenwording.

De andere keuze was om niet te schieten, of slecht te missen. Zulke bewakers riskeerden hun goedbetaalde baan te verliezen.

 

Curiosa

• In 1988 vond er een uitwisseling van grondgebied plaats tussen Oost- en West-Berlijn. Een deel van het grondgebied, de zogenaamde Lenné-driehoek (bij de Potsdamer Platz), behoorde nu tot het Westen. Een paar dagen na de ruil vluchtte een groep milieuactivisten voor de westerse politie naar Oost-Berlijn, over de muur. Ze kregen een maaltijd en werden door de grenswachters teruggestuurd.

Een andere strook land werd aan West-Berlijn gegeven. Deze strook was slechts de breedte van een weg die West-Berlijn verbond met een kleine exclave.

Verwante pagina's

• IJzeren Gordijn
• Ich bin ein Berliner
• Breek deze muur af!
• Wende