Olieverf
Olieverf is een traditionele methode die wordt gebruikt voor het schilderen van kunstenaars. In olieverf worden de pigmenten (kleuren) bijeengehouden door het medium olie. De meest gebruikelijke soort olie die in verf wordt gebruikt is lijnolie.
Een schilderij dat met olieverf is geschilderd, wordt een "olieverfschilderij" genoemd. Olieverf heeft veel tijd nodig om te drogen. Kunstenaars vinden dit handig omdat ze dan lang aan het schilderij kunnen blijven werken. Men zegt dat Leonardo da Vinci vier jaar aan zijn schilderij van de Mona Lisa heeft gewerkt, ook al is het niet zo'n groot schilderij. Olieverf, en olieverfschilderijen worden vaak kortweg "olieverf" genoemd. Als iemand het heeft over "schilderen met olieverf", bedoelt hij dat het schilderij met olieverf is gemaakt.
Antonello da Messina schilderde deze Madonna in olieverf in de jaren 1470
Dit schilderij, Feest in het huis van Levi door Paolo Veronese, is het grootste olieverfschilderij op doek ter wereld. Het is meer dan 42 voet lang. (5,55 × 12,80 meter)
Geschiedenis
Niemand weet wanneer olieverf voor het eerst werd gebruikt. Grotten in Afghanistan zijn versierd met oude schilderingen in verf vermengd met olieverf. Aangenomen wordt dat dit soort verf ook in andere landen van Azië werd gebruikt.
Aangenomen wordt dat olieverf in Europa in de Middeleeuwen aanvankelijk werd gebruikt voor het versieren van schilden, omdat olieverf beter standhield dan de traditionele temperaverf bij weersinvloeden of als het ruw werd behandeld.
De kunsthistoricus uit de Renaissance, Giorgio Vasari, zei dat de kunst van het olieverfschilderen uit Noord-Europa kwam en dat de uitvinder ervan de beroemde Vlaamse schilder Jan van Eyck was. Kunstenaars uit het gebied van het huidige België en Nederland waren de eerste kunstenaars die olieverf tot hun gebruikelijke schildermethode maakten. Deze trend verspreidde zich naar andere delen van Noord-Europa. Een beroemd schilderij, het Portinari-altaarstuk van Hugo van der Goes, kwam in de jaren 1470 in Florence aan, in een tijd dat Leonardo da Vinci nog jong was. Olieverfschilderijen werden in die tijd meestal op houten panelen gemaakt, op dezelfde manier als temperaschilderijen.
Een andere invloed op het schilderen met olieverf in Italië had de uit Sicilië afkomstige kunstenaar Antonello da Messina, die had leren schilderen met olieverf. Hij reisde door heel Italië, van Sicilië tot Venetië en maakte veel kleine schilderijen, waaronder portretten en afbeeldingen van de Madonna met kind en Jezus. Hij beïnvloedde vele kunstenaars, vooral in Venetië. Giovanni Bellini, die tot een familie van bekende schilders behoorde, was een van de eerste schilders in Italië die zeer grote schilderijen in olieverf schilderde. Kunstenaars uit andere delen van Italië bezochten Venetië en al snel verspreidde de nieuwe manier van schilderen zich.
Rond 1540 waren er nog maar weinig schilders die nog in tempera werkten, de vroegere methode om op panelen te schilderen. In Italië gingen veel kunstenaars door met het versieren van muren en plafonds met fresco's. Men ontdekte echter dat olieverf, in tegenstelling tot tempera, flexibel was (het kon buigen). Dit betekende dat het kon worden gebruikt op flexibele oppervlakken zoals doek zonder dat het afbrak en eraf viel. Toen schilderen op doek (zwaar linnen doek) gebruikelijk werd, konden kunstenaars enorme schilderijen maken. Als het schilderij te groot was om door een deuropening te passen, kon de kunstenaar het gewoon oprollen.
Sinds de jaren 1500 is olieverf nog steeds de favoriete techniek van kunstenaars die een schilderij willen maken dat lang meegaat. De onderstaande galerij toont werken van enkele van de beroemdste kunstenaars die met olieverf hebben gewerkt. De beroemde kunstenaars uit de 20e eeuw worden hier niet getoond, omdat veel van hun werken auteursrechtelijk beschermd zijn. Beroemde modernistische kunstenaars die met olieverf hebben geschilderd zijn Picasso, Matisse, Mondriaan, Chagall, Kandinsky, Malevich, Salvador Dali, Francis Bacon, Lucien Freud, en Jackson Pollock.
Mona Lisa , Leonardo da Vinci, ca. 1503-06
Alternatieve pigmenten
Tot ongeveer 1960 waren olie- en waterverven overwegend de door schilders gekozen materialen. In de jaren daarna zijn acrylverf en met water vermengbare olieverf meer en meer gebruikt.
Technische informatie
Lijnzaadolie, de belangrijkste soort olie die voor olieverf wordt gebruikt, is afkomstig van het vlaszaad. Vlas is al duizenden jaren een belangrijk gewas, omdat er linnen doek van wordt gemaakt. Dit betekent dat de olie voor het schilderen en het doek om op te schilderen beide van dezelfde plant afkomstig zijn. Om verschillende effecten te krijgen, gebruikten kunstenaars mengsels van verschillende oliën. Deze omvatten dennenhars, wierook, maanzaadolie, walnootolie, en in modernere tijden saffloerolie.
Kunstenaars gebruiken terpentijn of terpentine om de verf te verdunnen als zij een sneldrogende schets willen maken die zij vervolgens gedetailleerder kunnen overschilderen. De olieverf op de penselen van de kunstenaar wordt na gebruik met terpentijn schoongemaakt. Moderne scheikundigen hebben olieverven gemaakt die met water kunnen worden gebruikt. Dit maakt het opruimen aan het eind van het schilderen veel gemakkelijker en minder stinkend. Olieverf is meestal na een dag tot twee weken handdroog, afhankelijk van de hoeveelheid olie en terpentijn die erin zit. Een olieverfschilderij wordt over het algemeen gevernist als het klaar is, waardoor het oppervlak een lichte glans krijgt en beschermd wordt. Een schilderij moet enkele maanden drogen voordat het wordt gevernist. Een olieverfschilderij is pas volledig droog als het 60 tot 80 jaar oud is. Vernis werd vroeger beschouwd als een belangrijk onderdeel van de afwerking van een schilderij. Veel moderne kunstenaars vernissen hun schilderijen helemaal niet meer.
Linnen doek is de traditionele ondergrond voor een olieverfschilderij. Katoenen doek kan ook worden gebruikt en is goedkoper. Het doek moet strak gespannen worden over een frame, een "spieraam", en op zijn plaats worden vastgezet met kleine spijkertjes of nietjes. Daarna moet het worden behandeld met een soort lijm die "maat" wordt genoemd. Deze wordt vaak gemaakt van gekookte konijnenhuiden. Sommige kunstenaars schilderen liever op board dan op doek.
Het schilderen van een olieverfschilderij
Voordat een kunstenaar op een plank of doek kan schilderen, moet hij het voorbereiden met een "grondlaag" of "onderlaag" van gewone witte verf. Vervolgens kan de kunstenaar een tekening op het oppervlak schetsen met houtskool, of verf die dun en sneldrogend is gemaakt met terpentijn of terpentine. De kunstenaar werkt vaak in een bruinachtige of blauwachtige kleur, om te suggereren waar de "toon" (licht en donker) zal zijn in het voltooide schilderij. Vervolgens worden de kleuren en details in lagen opgebracht.
Het goede van olieverf is dat het op allerlei manieren kan worden gebruikt die met de meeste andere verfsoorten niet mogelijk zijn.
- Olieverf kan dun of dik worden opgebracht.
- Olieverf kan bijna zo glad zijn als glas, maar ook bobbelig, hobbelig of streperig.
- Olieverf kan transparant zijn, zodat de lagen eronder te zien zijn, of het kan dicht zijn, zodat het alles eronder bedekt.
- Olieverf kan worden opgebracht met penselen, maar ook met een mes, met de vingers gedobbeld en uitgesmeerd, met een doek ingewreven of rechtstreeks uit de tube op het schilderij geperst.
Omdat olieverf op zoveel verschillende manieren kan worden gebruikt, is het beter dan welke andere verfsoort ook om verschillende texturen te schilderen.
De eerste Europese kunstenaars die olieverf gebruikten, hielden ervan het oppervlak zeer glad te maken. Tegen het midden van de jaren 1500 schilderden sommige kunstenaars, zoals Tintoretto, op een veel streperiger manier. Rembrandt, in de jaren 1600, gebruikte de olieverf op allerlei manieren om verschillende effecten te krijgen. Hij gebruikte elke techniek die in de bovenstaande lijst is beschreven. Na Rembrandt zijn er altijd kunstenaars geweest die graag op een gladde manier werkten, en anderen die veel verschillende manieren gebruikten om de verf op te brengen. Dit is zo doorgegaan tot in de moderne tijd.
Dit schilderij van Rembrandt laat zien hoe olieverf kan worden gebruikt om textuur te tonen, zoals vlees, haar, doek, bladeren, fruit, goud en parels.
