Walvishaai

Beschrijving

De walvishaai heeft een gestroomlijnd lichaam en een brede, afgeplatte kop. De bek is dwars, zeer groot en bevindt zich bijna op de punt van de snuit. De kieuwspleten zijn ook zeer groot, en zijn bedoeld als filtrerende schermen. De eerste rugvin is veel groter dan de tweede rugvin en bevindt zich aan de achterkant van het lichaam. De staartvin is bij volwassenen halflangwerpig (halvemaanvormig), en bij de jongen is de bovenste kwab langer dan de onderste. De walvishaai heeft een uniek "dambord" kleurenpatroon van lichte vlekken en strepen op een donkere achtergrond.

Walvishaaien zijn van boven grijs, blauw of bruin, met een oppervlaktepatroon van roomwitte vlekken tussen bleke, verticale en horizontale strepen. De buik is wit. Het gebruik van het vreemde patroon op de walvishaai is onbekend, hoewel veel bodembewonende walvishaaien deze markeringen gebruiken als camouflage tegen hun achtergrond. Ze kunnen wel 12,3 meter lang worden en tot 21,5 ton wegen. Er wordt echter aangenomen dat sommige walvishaaien tot 20 meter lang kunnen worden. De kleinste vrij levende exemplaren zijn ongeveer 55 cm lang. Walvishaaien worden volwassen bij een lengte van ongeveer 9 meter.

 

Distributie

De walvishaai is zeer wijd verspreid en komt voor in alle tropische en warme gematigde zeeën, behalve in de Middellandse Zee. Hij komt voor in de hele Atlantische Oceaan, van New York, via het Caribisch gebied, tot midden Brazilië, en van Senegal tot de Golf van Guinee. Hij komt ook voor in de Indische Oceaan, in het hele gebied, met inbegrip van de Rode Zee en de Arabische Golf. In de Stille Oceaan komt hij voor van Japan tot Australië, bij Hawaï, en van Californië tot Chili. Hoewel andere haaiensoorten van de orde Orectolobiformes benthisch zijn (leven op of nabij de bodem), leeft de walvishaai in de pelagische zone. Uit studies blijkt dat deze haai de voorkeur geeft aan warme wateren, met oppervlaktetemperaturen van ongeveer 21-30 °C. Hij wordt vaak buitengaats gezien, maar komt ook vaak dichtbij de kust, soms in lagunes of koraalatollen. Walvishaaien zwemmen soms dieper dan 700 meter.

 

Een walvishaai bij Ningaloo Reef in West-Australië  

Roofdieren

Hoewel de walvishaai geen echt roofdier heeft, zijn er jonge walvishaaien gevonden in de magen van blauwe haaien en blauwe marlijnen.

 

Gedrag

Ondanks zijn grote omvang is de walvishaai schuw. Duikers houden zich meestal vast aan de staart van deze haaien en zwemmen met hen mee, en de walvishaaien lijken nooit aan te vallen. Er bestaat een risico dat een duiker die te dicht bij een walvishaai komt, in het filtersysteem terechtkomt waarmee de haaien zich voeden. Een ander risico is dat ze problemen kunnen veroorzaken voor kleine boten waar ze per ongeluk tegenaan varen. Voor de haaien kan contact met zeer grote boten leiden tot ernstige verwondingen.

Voeding

Samen met de reuzenhaai en de megamouthhaai is de walvishaai een van de drie bekende soorten filterhaaien. Hij voedt zich voornamelijk met plankton en nekton, kleine schaaldieren, scholenvissen en soms met tonijn en inktvissen. Walvishaaien voeden zich soms ook met fytoplankton en macroalgen. In tegenstelling tot de meeste gewervelde planktoneters is de walvishaai niet afhankelijk van een langzame voorwaartse beweging om zijn filtratiemechanisme te bedienen. In plaats daarvan maakt hij gebruik van een veelzijdige zuigende filtermethode, waardoor hij een grotere hoeveelheid water kan opzuigen dan andere filteraars, zoals de zeester. Hierdoor kan de walvishaai grotere hoeveelheden plankton vangen. Walvishaaien eten altijd in een verticale of bijna verticale positie met de kop aan of nabij het oppervlak. Andere voedingsmiddelen voor de walvishaai zijn krill en de larven van de rode kerstkrab.

Voortplanting

Er is zeer weinig informatie over walvishaaien die paren en jongen baren. Sommige walvishaaien die in gevangenschap leven worden door wetenschappers bestudeerd, maar de walvishaai is niet erg gebruikelijk in aquaria vanwege zijn grote omvang. Er wordt echter aangenomen dat ze tot 300 jongen per keer kunnen krijgen. Dit zouden er aanzienlijk meer zijn dan bij andere haaiensoorten, maar slechts een klein deel daarvan wordt volwassen. Men denkt dat deze haaiensoort pas paart als hij ongeveer 30 jaar oud is. Ze kunnen 70 tot 100 jaar oud worden.

 

Menselijk gebruik

In het verleden was de walvishaai weinig interessant voor de visserij. De commerciële visserij op walvishaaien is nu beperkt, maar kan zich uitbreiden door een toegenomen vraag naar voedselproducten. In Taiwan worden jaarlijks ongeveer 100 walvishaaien gevangen. Het vlees van de walvishaai wordt in dit land tegen hoge prijzen verkocht, en daardoor zijn er de laatste jaren grotere oogsten van walvishaaien geweest. Ook op de Filippijnen wordt op deze haai gevist, met name in de gebieden Visayas en Mindanao, wat voedsel oplevert voor de plaatselijke vissersgemeenschappen. Walvishaaienvinnen worden verkocht in het Oosten, met name in Hongkong. Soms worden per ongeluk walvishaaien gevangen langs de kust van India. Soms wordt het vlees gegeten en de leverolie wordt gebruikt voor het waterdicht maken van houten vissersboten en voor de vervaardiging van schoensmeer, en het wordt ook gebruikt als behandeling voor sommige huidziekten. De vinnen van walvishaaien worden ook verkocht in India. Vaak wordt de walvishaai gebruikt als indicator voor wateren die rijk zijn aan planktonvoedende vissen die op hun beurt waardevollere soorten, zoals tonijn, aantrekken. In Japan zijn walvishaaien in aquaria gehouden, maar door hun grote omvang en hun dieet is het moeilijk een walvishaai in een aquarium te houden. Sommige locaties waar de aanwezigheid van walvishaaien voorspelbaar lijkt, zijn steeds meer het doelwit van commerciële toeristische activiteiten.

 

Een walvishaai in het Osaka Aquarium  

Behoud

Sommige biologische kenmerken, zoals de trage groei en de lange tijd om volwassen te worden, maken de walvishaai kwetsbaar voor overbevissing. Deze kenmerken wijzen er ook op dat de populaties zich traag herstellen van eventuele overbevissing. De walvishaai is door de IUCN opgenomen in de lijst van kwetsbare soorten. De walvishaai is door de AFS (American Fisheries Society) in zowel de Atlantische wateren van de VS als de Golf van Mexico opgenomen als "afhankelijk van instandhouding" (wat betekent dat de populatie van de walvishaai is afgenomen, maar zich volgens instandhoudingsplannen herstelt). In de Golf van Californië wordt hij echter als niet bedreigd beschouwd. Op de Malediven en de Filippijnen geldt een verbod op de vangst van walvishaaien. Deze bescherming is ingesteld vanwege de ernstige gevolgen die de visserij kan hebben voor het aantal walvishaaien. Het voorspelbare voorkomen van walvishaaien in enkele gebieden, zoals West-Australië, heeft geleid tot de ontwikkeling van een groeiende toeristenindustrie. In dit gebied is de walvishaai een beschermde diersoort en is het toerisme beheerd via een gecontroleerd systeem, met inbegrip van het verlenen van vergunningen aan een beperkt aantal touroperators. Ook mogen duikers geen zeedieren, waaronder walvishaaien, berijden, achtervolgen of lastigvallen. Uit recent onderzoek naar walvishaaien in het Ningaloo Reef is gebleken dat regelmatig duiken een normaal gedrag van deze haaien is en dat er geen vermijdingsreactie is bij contact met mensen.

 

Verwante pagina's

• Haai
• Plankton