Het zwanenmeer | romantisch ballet in vier bedrijven

Verhaal van het ballet

Akte 1: 1. Scène - Het doek gaat op voor het verjaardagsfeest van prins Siegfried. Hij wordt 21 jaar. De volgende avond wordt er een groots bal gehouden. Hij moet een bruid kiezen uit zes bezoekende prinsessen. Wolfgang, zijn leermeester, stelt een groep boeren voor aan de feestvierders. 2. Valse. 3. Scène. De koningin-moeder komt binnen. Ze vindt Siegfried frivool. De koningin-moeder vertrekt. Benno moedigt de prins aan om door te gaan met de pret. 4. Pas de trois. -Dansen voor de boeren. 5. Pas de deux. -dansen voor de feestvierders. 6. Pas d'action. -Wolfgang is dronken en stort in. 7. Sujet. -De zon gaat onder. Siegfried stelt een laatste dans voor. 8. Danse des coupes. -De feestvierders dansen een polonaise met hun bekers in de hand. 9. Finale. -Een zwerm zwanen vliegt over. Benno stelt een jacht voor. De prins gaat akkoord. Ze gaan op weg.

Akte 2: 10. Scène. -Een meer glinstert in het maanlicht. Siegfried en zijn vrienden zien een zwerm zwanen over het meeroppervlak glijden. 11. Scène. -De jagers richten. De vogels veranderen in maagden. Hun leider vraagt Siegfried waarom hij hen lastig valt. Ze zegt dat ze prinses Odette is. Zij en haar metgezellen zijn allemaal door haar boze stiefmoeder in zwanen veranderd. Ze worden in de gaten gehouden door haar stiefmoeders metgezel Von Rothbart in de gedaante van een uil. Alleen een huwelijksgelofte kan de betovering verbreken die haar overdag een zwaan en 's nachts een meisje houdt. 12. Scène. -Siegfried zegt dat hij van Odette houdt. Zij belooft morgen op het bal te komen. Ze waarschuwt hem dat haar stiefmoeder erg gevaarlijk is. 13. Danse des cygnes. 14 Scène. - De dageraad breekt aan. Odette en haar vrienden keren terug naar het meer als zwanen.

Acte 3: De gasten arriveren in Siegfrieds kasteel voor de keuze van de bruid van de prins. 16. Danse du corps de ballet en des nains. -Iedereen danst, ook een groep dwergen. 17. Scène. -La sortie des invités et la Valse. De zes prinsessen komen aan. 18. Scène. Siegfried kiest geen bruid uit de zes prinsessen. Von Rothbart komt binnen met zijn dochter Odile. Zij is vermomd als Odette. 19. Pas de zes. De prinsessen dansen. 20. Danse hongroise. 21. Danse espagnole. 22. Danse napolitaine. 23. Danse Mazurka. 24. Scène. -Siegfried kiest Odile als zijn bruid, in de overtuiging dat zij Odette is. Von Rothbart ontvlucht de zaal als een uil. Siegfried snelt de nacht in om Odette te vinden.

• Tsjaikovski voegde later een pas de deux toe aan akte 3 die bekend staat als de "Zwarte Zwaan pas de deux".

Akte 4: 25. Entr'acte. 26. Scène. -Odette's vrienden wachten op haar terugkeer naar het meer. 27. Danse des petits cygnes. 28. Scène. Odette stort in de armen van haar metgezellen. Ze vertelt hen wat er is gebeurd. Een storm steekt op. Siegfried bereikt Odette. 29. Scène finale. -Hij smeekt haar hem te vergeven. Ze sterft van verdriet in zijn armen. Hij gooit haar kroon op het water. De golven overweldigen hem. De zwanen glijden weg over het meer.

 

Libretto en partituur

In 1871 bracht Tsjaikovski de zomer door in de Oekraïne met zijn zus Alexandra Davydova. In haar huis in Kamenka schreef hij voor haar kinderen een kort ballet over zwanen om op te voeren. Het verhaal van het ballet was gebaseerd op "Het Zwanenmeer", een Duits sprookje. Tsjaikovski gebruikte een muzikaal thema uit dit kinderballet in het volwassen Zwanenmeer. Van dit kinderballet is verder weinig bekend.

In 1875 vroeg Vladimir Begitchev aan Tsjaikovski om een ballet over zwanen te schrijven. Begitchev was de verantwoordelijke voor het repertoire van de keizerlijke theaters. Tsjaikovski aanvaardde zijn uitnodiging om het ballet te schrijven. Hij zei tegen Rimsky-Korsakov: "Ik heb het werk aangenomen, deels omdat ik het geld wil, maar ook omdat ik al lang de wens heb om dit soort muziek te proberen." In augustus had hij schetsen voor twee aktes voltooid. Hij voltooide het ballet op 10 april 1876.

Het is niet zeker wie het libretto van het ballet schreef. Zowel Begitchev als de danser Vasily Geltzer werden gecrediteerd in het programma. Zij baseerden het waarschijnlijk op gesprekken met de artiesten die elkaar ontmoetten in Begitchevs salon. Ze gebruikten ook verhalen uit Johann Musäus' Volksmärchen der Deutschen (1782-86), een verzameling Duitse sprookjes en volksverhalen.

 

Samenstelling

Tsjaikovski had geen ervaring met het schrijven van balletmuziek voor het professionele theater toen hij de uitnodiging van Begitchev aannam. In 1875 begon hij te werken aan het Zwanenmeer. Het was zijn eerste ballet. Hij bestudeerde de balletmuziek van andere schrijvers. Hij hield van de muziek en balletten van Leo Delibes. Tsjaikovski vond de muziek van Delibes mooi en melodieus. Tsjaikovski zou het Zwanenmeer echter baseren op een symfonische toonladder. Het schrijven van de muziek voor het Zwanenmeer was voor Tsjaikovski een manier om de realiteit van het homoseksuele leven in het tsaristische Rusland te vermijden. Rusland was een repressieve staat. Homoseksuelen werden naar de gevangenis gestuurd, verbannen of verbannen. Symfonieën verlichtten de stress niet zoals balletmuziek dat deed; hij moest te veel van zijn innerlijke leven in symfonieën stoppen. In mei 1875 werd hij ingehuurd om het Zwanenmeer te schrijven. Hij voltooide de muziek in april 1876. De verantwoordelijke voor de muziek in het Bolsjojtheater vond Tsjaikovski's muziek onbegrijpelijk. Een leidmotief in Tsjaikovski's kleine balletmuziek voor zijn nichtjes en neefjes werd het "Zwanenlied" genoemd. Tsjaikovski gebruikte dit leidmotief in het Zwanenmeer.

 

Personages in het ballet

• Odette, de Zwanenprinses. Odette is overdag een zwaan (net als haar zusterzwanen) en 's nachts een maagd. Zij verschijnt in de akten 2 en 4, en heel kort in akte 3.
• Prins Siegfried, de minnaar van Odette. Prins Siegfried wordt verliefd op Odette en belooft haar voor altijd trouw te blijven. Hij verraadt Odette per ongeluk. Hij komt in alle vier de bedrijven voor.
• Von Rothbart, is een tovenaar die Odette en haar zus zwanen gevangen houdt in een toverspreuk. Hij neemt de vorm aan van een uil. Hij wordt aan het eind van het ballet verslagen. Hij verschijnt in de akten 2, 3 en 4. Hij wordt soms Rotbart genoemd. Zijn naam betekent "rode baard".
• Odile, de dochter van Von Rothbart. Zij is vermomd als Odette. Ze bedriegt de prins door haar op een bal zijn liefde te beloven, waardoor de prins Odette verraadt. Zij verschijnt alleen in akte 3. Soms speelt de ballerina die Odette speelt ook de rol van Odile.
• Wolfgang, de leermeester van de prins. Wolfgang verschijnt meestal in akte 1. Hij wordt dronken van de wijn. Hij verschijnt in akte 1 en 3.
• Benno, de vriend van de prins. Benno stelt de prins en zijn vrienden in akte 1 voor om op de zwanen te jagen. Benno verschijnt in akte 1 en 3.
• Koningin-moeder, Siegfrieds moeder. De koningin-moeder wil dat haar zoon een bruid kiest. Ze geeft hem meestal een kruisboog als verjaardagscadeau in akte 1. Zij verschijnt in de eerste en derde akte. De Koningin-moeder is een pantomime rol.

 
Pavel Gerdt als prins Siegfried in de reprise van St. Petersburg in 1895  

Structuur van het ballet

• Ouverture

Akte 1

• Nr. 1: Scène
• Nr. 2: Valse (wals)
• Nr.3: Scène
• Nr. 4: Pas de trois
• Nr.5: Pas de deux
• Nr.6: Pas d'action
• Nr.7: Sujet
• Nr.8: Danses des couppes {Gobletdans}
• Nr.9: Finale

Akte 2

• Nr.10: Scène
• Nr.11: Scène
• Nr.12: Scène
• Nr.13: Danses des cygnes
• Nr.14: Scène

Akte 3

• Nr.16: Danse du corps de ballet en des nains (Dans voor het corps de ballet en de dwergen)
• Nr.17: Scène - La sortie des invités et la Valse (Aankomst van de gasten en wals)
• Nr.18: Scène
• Nr.19: Pas de zes (Dans voor de zes prinsessen)
• Nr.20: Danse hongroise (Hongaarse dans)
• Nr.21: Danse espangnole (Spaanse dans)
• Nr. 22: Danse napolitaine (Napolitaanse dans)
• Nr. 23: Danse Mazurka (Mazurka)
• Nr.24: Scène
• Op een datum ergens na de eerste uitvoering voegde Tsjaikovski een spectaculaire pas de deux in (nu de Zwarte Zwaan pas de deux genoemd) na de Mazurka

Akte 4

• No.25: Entr'acte
• Nr.26: Scène
• Nr. 27: Danse des petits cygnes (Dans van de kleine zwanen)
• Nr.28: Scène
• Nr.29: Scène finale

 
Pierina Legnani als Odette in de St. Petersburg revival, 1895  

Muziek

John Warrack wijst erop dat Tsjaikovski het drama in het verhaal in muziek heeft omgezet: "Door van B de toonsoort van de tragedie te maken, initieert hij een muzikale "plot" waarbij de duistere krachten van Rothbart de neiging hebben om de tonaliteit naar beneden te slepen naar vlakkere toonsoorten. De hoofdactie daarentegen ligt op het toonsoortgebied van A." Tsjaikovski bracht alle muzikale componenten van het werk in evenwicht. "De divertissements zijn op zijn lichtste, meest aansprekende muzikale manier", schrijft Warrack, "De dansen die de plot bevorderen hebben een wat grotere muzikale inhoud, terwijl de verhalende en handelende scènes op wat men zijn "symfonische" manier vond." Volgens critici was Tsjaikovski's muziek "te luidruchtig, te 'Wagneriaans' en te symfonisch".

 
"Dans van de babyzwanen" uit akte 4  

Eerste voorstelling

De repetities voor Het Zwanenmeer begonnen voordat Tsjaikovski de partituur af had, en duurden 11 maanden. Iedereen die betrokken was bij de productie had nog nooit zo'n complexe partituur voor een ballet gehoord. Ze beschreven de muziek als "ondansbaar". Zelfs de dirigent gooide zijn handen in de lucht van wanhoop over de muziek.

De choreograaf Julius Reisinger was onbekwaam, en de decors misten samenhang omdat ze door drie verschillende mannen waren ontworpen. Bovendien kampte het Bolsjojtheater in die tijd met problemen, waaronder het ontbreken van een balletmeester die een productie kon ontwikkelen op basis van de partituur. De rol van Odette werd niet aan een eersteklas danseres gegeven, maar aan een tweederangs talent. De reden kan van politieke aard zijn geweest.

Het Zwanenmeer werd voor het eerst opgevoerd op 4 maart 1877 in het Bolsjojtheater in Moskou. Julius Reisinger ontwierp de dansen. Pauline Karpakova danste Odette. Zij verwerkte enkele nummers uit andere balletten die zij mooi vond in het Zwanenmeer. Het ballet was een mislukking. In 1883 schrapte het Bolsjoi het ballet van het repertoire. Op dat moment vielen de decors uit elkaar. Pas in 1901 voerde Alexander Gorsky een nieuwe productie van Het Zwanenmeer op voor het Bolsjoi.

 

Wat men van het ballet vond

Tsjaikovski's balletten

Het Zwanenmeer (1877) Doornroosje (1890) De Notenkraker (1892)

De eerste voorstelling van Het Zwanenmeer was een ramp. Herman Laroche schreef: "Ik moet zeggen dat ik nog nooit een slechtere voorstelling op het Bolsjoi-toneel heb gezien. De kostuums, het decor en de machines verhulden in het geheel niet de leegheid van de dansen. Geen enkele balletomane kreeg er ook maar vijf minuten plezier in." Hij prees de muziek. Hij schreef dat Tsjaikovski "een uitstekend humeur had ... hij was volledig op het hoogtepunt van zijn genie." Tsjaikovski's broer Modest schreef: "De armoede van de productie, dat wil zeggen het decor en de kostuums, het ontbreken van uitstekende vertolkers, de gebrekkige fantasie van de Balletmeester, en, tenslotte, het orkest ... dit alles samen stelde [Tsjaikovski] in staat om met reden de schuld voor de mislukking bij anderen te leggen." Het ballet was echter een matig succes bij theaterbezoekers. Het werd 33 keer opgevoerd tussen de première in het Bolsjoi in 1877 en de laatste voorstelling in 1883.

 

Petersburg herziening, 1895

Tsjaikovski stierf op 6 november 1893. Na zijn dood begon men meer belangstelling te krijgen voor zijn muziek. Lev Ivanov was de assistent-balletmeester van het Mariinsky Theater in Sint-Petersburg. Hij ontwierp nieuwe dansen voor akte 2. Deze akte werd op 1 maart 1894 gepresenteerd tijdens een concert in het Mariinsky ter nagedachtenis aan Tsjaikovski. Pierina Legnani danste Odette. De herziene akte was een groot succes. Het werd opnieuw gepresenteerd met een nog groter succes. Marius Petipa was de Balletmeester van het Mariinsky. Hij was onder de indruk van het succes van deze twee voorstellingen. Hij besloot het complete ballet in het Mariinsky op te voeren. Hij ontwierp de dansen voor de delen 1 en 3, terwijl Ivanov de dansen voor de delen 2 en 4 ontwierp.

Riccardo Drigo was de dirigent van het Mariinsky orkest. Hij liet enkele nummers uit het ballet vallen. Hij orkestreerde drie pianonummers uit Tsjaikovski's Op. 72. Hij stopte ze vervolgens in het ballet. Deze drie nummers waren "L'Espiègle", "Valse Bluette" en "Un poco di Chopin". Vervolgens zette hij een nummer in akte 3 dat hij mogelijk zelf geschreven had.

Tsjaikovski's broer Modest veranderde het verhaal van het ballet een beetje voor de herziening. Hij gaf het ballet een happy end. Het nieuwe Zwanenmeer werd op 27 januari 1895 gepresenteerd in het Mariinsky. Pierina Legnani danste zowel Odette als Odile. Het ballet was een groot succes. Deze versie van het ballet is de versie die vandaag de dag over het algemeen wordt gezien.

 
Mariinsky Theater, Sint-Petersburg  

Tweeëndertig fouettés en tournant

Het Zwanenmeer is beroemd om de 32 fouettés en tournant in de derde akte. Deze fouettés worden gedanst aan het einde van de "Zwarte Zwaan" pas de deux door de ballerina die Odile speelt. De pas was een idee van Tsjaikovski. Ze werd niet opgenomen in de oorspronkelijke productie. Hij bestaat uit het openingsadagio, gevolgd door een variatie voor de mannelijke danser. Deze wordt gevolgd door een variatie voor de ballerina. Het geheel wordt afgesloten met een pittige beweging voor beide dansers met daarin de fouettés. Pierina Legnani danste de fouettés voor het eerst in de Mariinsky-productie van 1895. Balletgangers waren onzeker over de 32 fouettés. Sommigen vonden het maar een stunt. Anderen vonden ze spannend. Deze balletbezoekers gingen naar elke voorstelling om het aantal beurten te tellen.

 
Danser die fouettés en tournant uitvoert  

Andere vroege producties

Het Zwanenmeer werd bekend in Europa en de Verenigde Staten niet lang nadat de herziene versie werd gepresenteerd in het Mariinsky Theater in 1895. Het werd voor het eerst gepresenteerd in Europa in Praag in juni 1907. In de Verenigde Staten werd het voor het eerst gepresenteerd in het Metropolitan Opera House in december 1911. Diaghilevs Ballets Russes presenteerde een Zwanenmeer in twee bedrijven in Londen in 1911. De Ballets Russes presenteerden een eenakter in Londen in 1925. Het complete Zwanenmeer werd in november 1934 voor het eerst in Engeland gepresenteerd door het Sadler's Wells Ballet. Ballerina's die Odette vertolkten waren onder andere Mathilde Kchessinska, Anna Pavlova en Margot Fonteyn. Pavel Gerdt was de Prins Siegfried in de productie van St. Petersburg in 1895. Ook Nijinsky en Rudolph Nureyev hebben Prins Siegfried vertolkt.

 
Het Zwanenmeer (Tsjechië, 2009)  

Structuur

De in deze vergelijking gebruikte partituur is die van Tsjaikovski. Deze kan afwijken van de partituur van Riccardo Drigo die tegenwoordig meestal wordt uitgevoerd. De titels van elk nummer zijn afkomstig uit de originele gepubliceerde partituur. Sommige nummers zijn eenvoudigweg getiteld als muzikale aanduidingen, de andere zijn vertaald naar hun oorspronkelijke Franse titels.

Inleiding

Moderato assai - Allegro non troppo - Tempo I

Akte I

Nr. 1 Scène: Allegro giusto

Nr. 2 Wals: Tempo di valse

Nr. 3 Scène: Allegro moderato

Nr. 4 Pas de trois

I. Intrada (of Entrée): Allegro

II. Andante sostenuto

III. Allegro semplice, Presto

IV. Moderato

V. Allegro

VI. Coda: Allegro vivace

Nr. 5 Pas de deux voor Twee Vrolijke Makers (dit nummer werd later omgevormd tot de Pas de Deux van de Zwarte Zwaan)

I. Tempo di valse ma non troppo vivo, quasi moderato

II. Andante - Allegro

III. Tempo di valse

IV. Coda: Allegro molto vivace

Nr. 6 Pas d'action: Andantino quasi moderato - Allegro

Nr. 7 Sujet (Inleiding tot de dans met bekers)

Nr. 8 Dans met bekers: Tempo di polacca

Nr. 9 Finale: Sujet, Andante

Akte II

Nr. 10 Scène: Moderato

Nr. 11 Scène: Allegro moderato, Moderato, Allegro vivo

Nr. 12 Scène: Allegro, Moderato assai quasi andante

Nr. 13 Dansen van de Zwanen

I. Tempo di valse

II. Moderato assai

III. Tempo di valse

IV. Allegro moderato (dit nummer werd later de beroemde Dans van de Kleine Zwanen)

V. Pas d'action: Andante, Andante non troppo, Allegro (materiaal ontleend aan Undina)

VI. Tempo di valse

VII. Coda: Allegro vivo

Nr. 14 Scène: Moderato

Akte III

Nr. 15 Scène: Maart - Allegro giusto

Nr. 16 Ballabile: Dans van het Corps de Ballet en de Dwergen: Moderato assai, Allegro vivo

Nr. 17 Entree van de gasten en wals: Allegro, Tempo di valse

Nr. 18 Scène: Allegro, Allegro giusto

Nr. 19 Grand Pas de zes.

I. Intrada (of Entrée): Moderato assai

II. Variatie 1: Allegro

III. Variatie 2: Andante con moto

IV. Variatie 3: Moderato

V. Variatie 4: Allegro

VI. Variatie 5: Moderato, Allegro semplice

VII. Grote Coda: Allegro molto

Bijlage I

Pas de deux voor Mme. Anna Sobeshchanskaya naar de oorspronkelijke muziek van Léon Minkus (AKA de Tchaikovsky Pas de Deux)

Nr. 20 Hongaarse dans: Czardas - Moderato assai, Allegro moderato, Vivace

Bijlage II

Nr. 20a Russische dans voor Mlle. Pelageya Karpakova: Moderato, Andante semplice, Allegro vivo, Presto

Nr. 21 Spaanse Dans: Allegro non troppo (Tempo di bolero)

Nr. 22 Napolitaanse/Venetiaanse dans: Allegro moderato, Andantino quasi moderato, Presto

Nr. 23 Mazurka: Tempo di mazurka

Nr. 24 Scène: Allegro, Tempo di valse, Allegro vivo

Akte IV

Nr. 25 Entr'acte: Moderato

Nr. 26 Scène: Allegro non troppo

Nr. 27 Dans van de kleine zwanen: Moderato

Nr. 28 Scène: Allegro agitato, Molto meno mosso, Allegro vivace

Nr. 29 Scène finale: Andante, Allegro, Alla breve, Moderato e maestoso, Moderato