Kaketoes

Verspreiding en habitat

Kaketoes hebben een veel beperkter verspreidingsgebied dan de echte papegaaien en komen van nature alleen in Australazië voor. Elf van de 21 soorten komen in het wild alleen in Australië voor, terwijl zeven soorten alleen voorkomen op de eilanden van de Filippijnen, Indonesië, Papoea-Nieuw-Guinea en de Salomonseilanden. Interessant is dat er geen kaketoe-soorten worden aangetroffen op Borneo (ondanks hun aanwezigheid op de nabijgelegen Palawan en Sulawesi) of op vele eilanden in de Stille Oceaan, hoewel er fossiele resten zijn geregistreerd van Nieuw Caledonië.

Drie soorten komen zowel in Nieuw-Guinea als in Australië voor. Sommige soorten hebben een wijdverspreid verspreidingsgebied, zoals de Galah, die in het grootste deel van Australië voorkomt, terwijl andere soorten een klein verspreidingsgebied hebben, dat beperkt is tot een klein deel van het continent, zoals de Long-billed Black Cockatoo van West-Australië of tot een kleine eilandengroep, zoals de Tanimbar Corella, die beperkt is tot de Tanimbar-eilanden van Indonesië.

Kaketoes bewonen een brede waaier van habitats, van bossen in subalpiene zones tot mangroves. Geen enkele soort komt echter in alle habitattypes voor. De meest verspreide soorten, zoals de Galah en de Cockatiel, zijn specialisten in open land die zich voeden met graszaden. Andere kaketoe soorten, zoals de Glanzende Zwarte Kaketoe, bewonen bosgebieden, regenwouden, struikgewas en zelfs bossen met een alpien klimaat. De Filippijnse kaketoe leeft in mangroves. Verscheidene soorten hebben zich goed aangepast aan door de mens veranderde habitats en worden aangetroffen in landbouwgebieden en zelfs drukke steden.

Taxonomie

De kaketoes werden door de Engelse naturalist George Robert Gray in 1840 voor het eerst gedefinieerd als een subfamilie Cacatuinae binnen de papegaaienfamilie Psittacidae, met Cacatua als eerste vermeld en type-genus. Deze groep is door verschillende autoriteiten afwisselend als een volledige familie of als een onderfamilie beschouwd. De Amerikaanse ornitholoog James Lee Peters in zijn Check-list of Birds of the World van 1937, Sibley en Monroe in 1990 hielden het op een onderfamilie, terwijl papegaaienkenner Joseph Forshaw het in 1973 als een familie classificeerde. Latere moleculaire studies tonen aan dat de eerste uitloper van de oorspronkelijke papegaaivoorouders de Nieuw-Zeelandse papegaaien van de familie Strigopidae waren, en dat daarna de kaketoes, nu een duidelijk afgebakende groep of clade, zich afsplitsten van de overblijvende papegaaien, die zich vervolgens over het zuidelijk halfrond verspreidden en diversifieerden in de vele soorten papegaaien, parkieten, ara's, lori's, lorievogels, agaporniden en andere echte papegaaien van de familie Psittacidae.

Het fossielenbestand van kaketoes is nog beperkter dan dat van papegaaien in het algemeen, met slechts één echt oud kaketoe-fossiel dat bekend is: een soort Cacatua, hoogstwaarschijnlijk subgenus Licmetis, gevonden in Vroeg-Mioceen (16-23 miljoen jaar geleden) afzettingen van Riversleigh, Australië. Hoewel fragmentarisch, zijn de overblijfselen vergelijkbaar met die van de Westelijke Corella en de Galah.

Soorten en ondersoorten

Namen tussen haakjes na geslachtsnamen geven subgenera aan. De huidige onderverdeling van deze familie is als volgt:

Subfamilie Nymphicinae

• Geslacht Nymphicus
• Valkparkiet, Nymphicus hollandicus (Kerr, 1792)

Subfamilie Calyptorhynchinae: De zwarte kaketoes

• Geslacht Calyptorhynchus
• Subgenus Calyptorhynchus - zwart-rode kaketoes
• Roodstaart Zwarte kaketoe, Calyptorhynchus (Calyptorhynchus) banksii (Latham, 1790)
• Glanzende zwarte kaketoe, Calyptorhynchus (Calyptorhynchus) lathami (Temminck, 1807)
• Subgenus Zanda - zwart-geel/witte kaketoes
• Geelstaartkaketoe, Calyptorhynchus (Zanda) funereus (Shaw, 1794)
• Zwartsnavelkaketoe, Calyptorhynchus (Zanda) latirostris Carnaby, 1948
• Zwarte kaketoe met lange snavel, Calyptorhynchus (Zanda) baudinii Lear, 1832

Subfamilie Cacatuinae

• Stam Microglossini: Eén genus met één soort, de zwarte Palmkaketoe.
• Geslacht Probosciger
• Palmkaketoe, Probosciger aterrimus (Gmelin, 1788)
• Tribe Cacatuini: Vier geslachten van witte, roze en grijze soorten.
• Geslacht Callocephalon
• Gangbangkaketoe, Callocephalon fimbriatum (Grant, 1803)
• Geslacht Eolophus
• Galah, Eolophus roseicapilla (Vieillot, 1817)
• Geslacht Lophochroa
• Mitchell's kaketoe (ook Leadbeater's kaketoe), Lophochroa leadbeateri (Vigors, 1831)
• Mitchell's kaketoe, Lophochroa leadbeateri leadbeateri (Vigors, 1831)
• Westelijke grote Mitchell's kaketoe, Lophochroa leadbeateri mollis (Mathews, 1912)
• Geslacht Cacatua
• Subgenus Cacatua - echte witte kaketoes
• Geelkuifkaketoe (ook Kleine Zwavelkuifkaketoe), Cacatua (Cacatua) sulphurea (Gmelin, 1788)
• Abbott's kaketoe, Cacatua (Cacatua) sulphurea abbotti (Oberholser, 1917)
• Timor Kaketoe, Cacatua (Cacatua) sulphurea parvula (Bonaparte, 1850)
• Citron-kuifkaketoe, Cacatua (Cacatua) sulphurea citrinocristata (Fraser, 1844)
• Zwavelkuifkaketoe, Cacatua (Cacatua) galerita (Latham, 1790)
• Triton kaketoe, Cacatua (Cacatua) galerita triton Temminck, 1849
• Eleonora kaketoe, Cacatua (Cacatua) galerita eleonora (Finsch, 1863)
• Fitzroy kaketoe, Cacatua (Cacatua) galerita fitzroyi (Mathews, 1912)
• Grote zwavelkuifkaketoe, Cacatua (Cacatua) galerita galerita (Latham, 1790)
• Blauwoogkaketoe, Cacatua (Cacatua) ophthalmica Sclater, 1864
• Witte kaketoe, Cacatua (Cacatua) alba (Müller, 1776)
• Zalmkuifkaketoe, Cacatua (Cacatua) moluccensis (Gmelin, 1788)
• Subgenus Licmetis - corellas
• Corella met lange snavel, Cacatua (Licmetis) tenuirostris (Kuhl, 1820)
• Westelijke Corella, Cacatua (Licmetis) pastinator (Gould, 1841)
• Muir's Corella, Cacatua (Licmetis) pastinator pastinator (Gould, 1841)
• Butler's Corella, Cacatua (Licmetis) pastinator butleri Ford, J., 1987
• Kleine Corella, Cacatua (Licmetis) sanguinea Gould, 1843
• Tanimbar Corella (ook Goffin's kaketoe), Cacatua (Licmetis) goffiniana Roselaar en Michels, 2004
• Solomonskaketoe, Cacatua (Licmetis) ducorpsii Pucheran, 1853
• Filippijnse kaketoe, Cacatua (Licmetis) haematuropygia (Müller, 1776)

Een zwavelkuifkaketoe in gevangenschap toont zijn kuif in de VS

Morfologie

De kaketoes zijn meestal middelgrote tot grote papegaaien met een zwaar, compact lichaam. Ze variëren in lengte van 30-60 cm (12-24 in) en in gewicht van 300-1.200 g (0,66-2,65 lb). Eén soort, de valkparkiet, is echter aanzienlijk kleiner en slanker dan de andere soorten. Hij is 32 cm lang (inclusief zijn lange puntige staartveren) en weegt 80-100 g.

De beweegbare kopsteun, die bij alle kaketoes aanwezig is, is spectaculair bij vele soorten; hij wordt opgeheven wanneer de vogel landt van het vliegen of wanneer hij wordt gewekt.

Kaketoes delen veel kenmerken met andere papegaaien, waaronder de karakteristieke gebogen snavelvorm en een zygodactyle voet, waarbij de twee middelste tenen naar voren staan en de twee buitenste naar achteren. Zij verschillen echter in een aantal kenmerken, waaronder de aanwezigheid van een galblaas, enkele andere anatomische details en het ontbreken van de structuren in de veren die het heldere blauw en groen veroorzaken dat bij echte papegaaien te zien is.

Net als andere papegaaien hebben kaketoes korte poten en sterke klauwen, en gebruiken ze hun sterke snavel vaak als een derde ledemaat bij het klimmen door takken. Zij hebben over het algemeen lange brede vleugels die gebruikt worden voor snelle vluchten, waarbij snelheden tot 70 km/u (43 mph) zijn geregistreerd voor galahs. De leden van het geslacht Calyptorhynchus en de grotere witte kaketoes, zoals de zwavelkuifkaketoe en de Mitchell's kaketoe, hebben kortere, rondere vleugels en een rustiger vlucht.

Een paartje Gang-gang kaketoes in NSW, Australië (mannetje met rode kopveren).

Gedrag

Kaketoes zijn vooral overdag actief en hebben daglicht nodig om hun voedsel te vinden. Zij eten een scala van hoofdzakelijk plantaardige voedingsmiddelen. Zaden vormen een groot deel van het dieet van alle soorten; deze worden geopend met hun grote en krachtige snavels. De Gala's, Corella's en sommige van de zwarte kaketoes voeden zich hoofdzakelijk op de grond; andere voeden zich hoofdzakelijk in bomen.

Zoals de meeste papegaaien maken de kaketoes hun nesten in holen in bomen, die zij zelf niet kunnen uitgraven. Deze holen worden gevormd door rotting of vernietiging van hout door afbrekende takken, schimmels of insecten zoals termieten of zelfs spechten wanneer hun verspreidingsgebied elkaar overlapt. Op veel plaatsen zijn deze holen schaars en de bron van concurrentie, zowel met soortgenoten als met andere soorten en diersoorten. In het algemeen kiezen kaketoes holen die slechts iets groter zijn dan zijzelf, zodat soorten van verschillende grootte in holen van overeenkomstige (en verschillende) afmetingen nestelen.

Het vrouwtje legt twee witte eieren op kleine stukjes hout. Het jong, dat naakt en blind wordt geboren, wordt gedurende ongeveer drie maanden door de volwassen dieren gevoed met gedeeltelijk verteerd voedsel.

Status en instandhouding

Volgens de IUCN en BirdLife International worden zeven kaketoe-soorten beschouwd als kwetsbaar of erger en wordt één soort beschouwd als bijna bedreigd. Twee van deze soorten - de Filippijnse kaketoe (of roodbuikkaketoe) en de geelkuifkaketoe - worden als ernstig bedreigd beschouwd.

De belangrijkste bedreigingen voor kaketoes zijn het verlies vanhabitats en de handel in wilde dieren. Alle kaketoes nestelen in bomen, en zijn kwetsbaar voor het verlies daarvan. Bovendien hebben vele soorten specifieke habitatvereisten of leven zij op kleine eilanden en hebben zij van nature kleine verspreidingsgebieden, waardoor zij bijzonder kwetsbaar zijn.

Kaketoes zijn populair als gezelschapsdier en de vangst van en handel in kaketoes heeft sommige soorten bedreigd; tussen 1983 en 1990 werden 66.654 geregistreerde zalmkaketoes uit Indonesië uitgevoerd, een cijfer dat niet het aantal vogels omvat dat voor de binnenlandse handel werd gevangen of illegaal werd uitgevoerd. De vangst van vele soorten is vervolgens verboden, maar de illegale handel gaat door. Niet alleen de zeldzame soorten worden uit Indonesië gesmokkeld, maar ook gewone en zeldzame kaketoes worden uit Australië gesmokkeld.

Alle kaketoe-soorten behalve de valkparkiet worden beschermd door de Overeenkomst inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dier- en plantensoorten (CITES), die de in- en uitvoer van in het wild gevangen papegaaien beperkt tot speciale doeleinden waarvoor een vergunning is afgegeven. Vijf kaketoesoorten (met inbegrip van alle ondersoorten) - de Tanimbar Corella (Cacatua goffiniana), de Filippijnse kaketoe (Cacatua haematuropygia), de Molukse kaketoe (Cacatua moluccensis), de Geelkuifkaketoe (Cacatua sulphurea) en de Palmkaketoe (Probosciger aterrimus) - zijn beschermd op de lijst van CITES-bijlage I. Met uitzondering van de valkparkiet zijn alle overige kaketoe-soorten beschermd op de CITES-lijst van bijlage II.

Verwilderde langsnavelkorella's in Perth. De vogel rechts gebruikt zijn lange snavel om in kort gras naar voedsel te graven.


De roodgeventileerde kaketoe is een ernstig bedreigde diersoort die endemisch is voor de Filipijnen.