Béla Bartók

Kinderjaren en vroege jaren

Béla Bartók werd geboren in het stadje Nagyszentmiklós. In die tijd lag het in het Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk, maar tegenwoordig ligt het in Roemenië. Toen hij heel klein was, toonde hij een groot muzikaal talent, en zijn moeder leerde hem piano spelen.

Béla was als kind vaak ziek. Toen hij zeven was stierf zijn vader, en zijn moeder nam hem en zijn zus mee naar Nagyszőlős (tegenwoordig Vinogradiv in de Oekraïne), en vervolgens naar Pozsony (tegenwoordig Bratislava in Slowakije). Daar gaf hij zijn eerste openbare recital toen hij elf jaar oud was. Hij speelde er muziek die hij zelf had gecomponeerd.

Vroege muzikale carrière

Al snel studeerde hij piano bij István Thoman, die bij de beroemde Franz Liszt had gestudeerd. Hij kreeg les in compositie van János Koessler aan het Koninklijk Conservatorium in Boedapest. Daar ontmoette hij de componist Zoltán Kodály, die een grote invloed op hem had en met wie hij zijn hele leven bevriend zou blijven.

Al snel begon hij langere muziekstukken te componeren. Hij hield van de muziek van Richard Strauss en Claude Debussy en deze beïnvloedden zijn muziekstijl. Hij begon zich te interesseren voor volksmuziek. Dit is te horen in het eerste van zijn zes strijkkwartetten.

Bartók en Kodály trokken samen het platteland in om oude Hongaarse volksmelodieën te verzamelen en te bestuderen. De mensen in die tijd dachten dat echte Magyaarse (oud-Hongaarse) volksmuziek zigeunermuziek was. Bartók en Kodály toonden aan dat er naast deze muziek nog andere tradities bestonden. Zij vonden muziek waarin pentatonische toonladders werden gebruikt die leken op die welke in sommige delen van Azië werden gebruikt. De twee componisten begonnen deze volkse ideeën te gebruiken in hun eigen composities. Kodály citeerde (kopieerde) vaak echte volksliedjes in zijn eigen muziek, terwijl Bartók er de voorkeur aan gaf muziek te componeren die klonk als volksliedjes zonder ze daadwerkelijk te kopiëren.

Bartók bij zijn afstuderen aan de middelbare school

Middeleeuwen en carrière

In 1909 trouwde Bartók met Márta Ziegler. Hun zoon, ook Béla genaamd, werd geboren in 1910.

In 1911 schreef Bartók zijn enige opera, Blauwbaards Burcht. Er zijn slechts twee zangers in de opera: Blauwbaard en zijn vrouw Judith. Hij schreef ook een ballet, De Houten Prins. Dit begon hem beroemd te maken in het buitenland. Een ander ballet, De Wonderbaarlijke Mandarijn, is vandaag de dag nog beroemder. Het toont de invloed van Igor Stravinsky, Arnold Schönberg, en ook Richard Strauss. Hij schreef veel kamermuziek, waaronder in totaal 6 strijkkwartetten, 2 vioolsonates en een Sonate voor twee piano's en slagwerk. Hij schreef enkele stukken voor kleinere orkesten: Divertimento voor strijkers en Muziek voor strijkers, slagwerk en celesta.

Bartók scheidde van Márta in 1923, en trouwde met een pianoleerlinge, Ditta Pásztory. Zijn tweede zoon, Péter, werd geboren in 1924.

Wereldoorlog II en latere carrière

Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak uitte Bartók kritiek op de nazi's. Nadat zij in Duitsland aan de macht waren gekomen, weigerde hij daar concerten te geven en maakte hij geen gebruik van zijn Duitse uitgeverij. Zijn politieke ideeën bezorgden hem veel problemen in Hongarije.

Nadat hij eerst zijn manuscripten het land had uitgestuurd, voelde Bartók zich genoodzaakt om met Ditta Pásztory naar de VS te emigreren. Zij woonden in New York City. Hun zoon Péter voegde zich in 1942 bij hen en ging later in dienst bij de Amerikaanse marine. Bartók 's oudere zoon Béla bleef in Hongarije.

Bartók voelde zich niet op zijn gemak in de VS, en vond het erg moeilijk om te componeren. Hij was ook niet erg bekend in Amerika, en niet veel mensen waren geïnteresseerd in zijn muziek. Hij en zijn vrouw Ditta gaven concerten, en een tijdje kregen ze wat geld om te werken aan een verzameling Joegoslavische volksliedjes. Ze hadden niet veel geld, hoewel hij enkele vrienden had die hen genoeg gaven om van te leven. Serge Koussevitsky vroeg hem om het Concerto voor Orkest te schrijven. Dit werd al snel Bartóks populairste werk, en bracht hem wat geld in het laatje. Hij werd ook door Yehudi Menuhin gevraagd om een Sonate voor viool solo te schrijven. Dit leek hem weer te interesseren voor componeren, en hij schreef zijn Piano Concerto No. 3 en begon te werken aan zijn Viola Concerto.

Bartók overleed aan polycythemie in New York City op 26 september 1945, 64 jaar oud. Bij zijn dood liet hij het Altvioolconcerto onvoltooid; het werd later voltooid door zijn leerling Tibor Serly.

Muziek

Bartóks muziek kent veel moderne technieken zoals atonaliteit, bitonaliteit en moderne harmonieën. Hij gebruikt vaak verschillende soorten toonladders (niet alleen majeur en mineur), en zeer ingewikkelde ritmes. Veel van deze ritmes zijn geïnspireerd door de volksmuziek die hij hoorde. Hij schreef veel pianomuziek, waaronder enkele eenvoudige stukken voor mensen die piano leren spelen. Daartoe behoort een verzameling stukken in zes delen, Mikrokosmos genaamd, die tegenwoordig zeer populair zijn bij jonge musici.