Orkest

De geleider

Het orkest wordt geleid door een dirigent. Hij helpt de spelers om samen te spelen, om de juiste balans te vinden zodat alles duidelijk te horen is, en om het orkest aan te moedigen om met hetzelfde soort gevoel te spelen. Sommige kleine kamerorkesten spelen zonder dirigent. Dit was gebruikelijk tot in de 19e eeuw, toen de orkesten erg groot werden en een dirigent nodig hadden die beslissingen nam en vooraan stond, zodat alle spelers hem konden zien.

De instrumenten

De instrumenten van het orkest zijn verdeeld in districten: de strijkers, de houtblazers, de koperblazers en het slagwerk. Elke sectie (groep instrumenten) heeft een speler die de "Baas" is. De chefs nemen beslissingen over zitplaatsindelingen en over technische manieren om de muziek te spelen: de chef van de strijkerssecties zorgt er bijvoorbeeld voor dat alle spelers hun strijkstokken in dezelfde richting op en neer bewegen. De violen zijn verdeeld in eerste en tweede violen. De eerste violen hebben meestal de melodie, terwijl de tweede violen meestal deel uitmaken van de begeleiding. De eerste viool is de leider (of concertmeester) van het orkest. In een beroepsorkest zal hij het best betaalde lid van het orkest zijn.

De snaar familie

De strijkers vormen de grootste sectie, hoewel er maar vijf soorten instrumenten zijn: viool, altviool, cello, contrabas, en harp. Dat komt omdat zij het grootste deel van de tijd spelen en meestal de basis van de muziek vormen. Als ze de melodie niet spelen, zijn ze waarschijnlijk aan het begeleiden. De eerste en tweede violen spelen verschillende noten: de eersten hebben meestal de melodie. De strijkers zitten vooraan op het podium in een waaiervorm voor de dirigent. De eerste violen zitten links van de dirigent, dan komen de tweede violen, dan de altviolen en dan de cello's. De contrabassen staan achter de cello's. Sommige dirigenten verkiezen de tweede violen rechts van hen en de cello's tussen de eerste violen en altviolen (zie afbeelding van het Dohnanyi-orkest).

De familie van de houtblazers

De houtblazers zitten in één of twee rijen (afhankelijk van de grootte van het orkest) achter de strijkers. Er zijn vijf belangrijke houtblaasinstrumenten: fluit, hobo, klarinet, saxofoon en fagot. Elk van deze instrumenten bestaat ook in verschillende versies:

De fluit heeft een kleine versie, de piccolo, die een octaaf hoger speelt. Het is het hoogste instrument in het orkest. Af en toe is er een altfluit, die langer is en een kwint (een half octaaf) lager speelt dan de fluit. De meeste houtblaasinstrumenten hebben een riet nodig, maar de fluit heeft geen riet.

De fagot heeft een grotere versie: de contrafagot of contrafagot die een octaaf lager klinkt. Het is een van de laagste instrumenten in het orkest.

De klarinet heeft ook een grotere versie: de basklarinet. Hij bereikt dezelfde diepte als een fagot. Gewoonlijk is er maar één in een modern orkest. Er is ook een altklarinet, maar omdat die dezelfde rol speelt als een altsaxofoon, wordt hij meestal beschouwd als een overbodig instrument.

Een formeel orkest bestaat altijd uit twee van de vier hoofdinstrumenten. De variaties van de instrumenten worden gebruikt waar het stuk er om vraagt. Gewoonlijk zullen de nieuwere stukken, geschreven na 1850, meer instrumenten hebben.

Soms zal een speler op deze extra instrumenten dubbelen, bijvoorbeeld: een van de fluitspelers kan in hetzelfde stuk ook de piccolo spelen. Het hangt van het muziekstuk af. Het spreekt vanzelf dat een speler niet tegelijkertijd fluit en piccolo kan spelen. Als de twee instrumenten wel tegelijk spelen is een extra speler nodig voor de piccolo.

De koperen familie

De kopersectie heeft vier secties: trompet, trombone, Franse hoorn, en tuba. Sommige daarvan zijn er in verschillende maten. In het artikel over het transponeren van instrumenten wordt hier meer over uitgelegd. De trompet kan verschillende maten hebben. De laagste soort is een bastrompet. De trombone kan een alt-, tenor-, bas- of contrabastrombone zijn. De Franse hoorn is, net als de andere koperinstrumenten, in de loop der jaren veranderd. Moderne hoorns hebben ten minste drie ventielen en staan meestal in F. Ze zitten vaak op een andere plaats dan de andere koperblazers. De tuba is er in verschillende maten en de speler of dirigent moet beslissen welke te gebruiken voor het stuk dat hij speelt. Er zijn grote tuba's die contrabastuba's worden genoemd. Een kleine tuba komt ook vaak voor en wordt euphonium of bariton genoemd.

De slagwerkfamilie

De slagwerksectie heeft de grootste verscheidenheid aan instrumenten. De pauken (of "keteltrommels") kunnen op bepaalde noten worden gestemd. Zij zijn het meest voorkomende slagwerkinstrument. Componisten als Haydn en Mozart gebruikten ze bijna altijd, zelfs met hun kleine orkesten. Dit is het meest gebruikte slagwerkinstrument en wordt in bijna alle stukken gebruikt.

De rest van de percussiesectie kan gestemde percussie-instrumenten zoals de xylofoon omvatten. Niet gestemde percussie kan bestaan uit andere soorten trommels zoals bass drum, snare drum, en een verscheidenheid van andere: eenvoudig om de meest voorkomende te noemen. De hoofdslagwerker zal moeten beslissen welke speler welk(e) instrument(en) zal bespelen. De slagwerkers moeten goed samenwerken als een team zodat alle partijen aan bod kunnen komen.

Een orkestrale opstelling. Er zijn verschillende manieren om de instrumenten te plaatsen. Vaak staan de houtblazers in rechte lijnen in plaats van in een bocht zoals in dit schema, en de extra houtblazers zitten vaker bij de anderen: de piccolo bij de fluiten enz.

De geschiedenis van het orkest

Het is moeilijk te zeggen wanneer het orkest werd uitgevonden omdat de instrumenten al vele eeuwen samenspelen. Als we zeggen dat een orkest een groep snaarinstrumenten is met verschillende spelers die dezelfde partij spelen, en dat er ook blaasinstrumenten (d.w.z. houtblazers en koperblazers) of slagwerk kunnen meespelen, dan is de 17e eeuw de tijd dat orkesten begonnen. In 1626 had koning LodewijkXIII in Parijs een orkest van 24 violen (genaamd "24 Violons du Roi"). Later in de eeuw wilde de Engelse koning Charles II net zo zijn als de Franse koning en dus had ook hij een strijkorkest. Geleidelijk aan werden de andere instrumenten toegevoegd. In deze tijd was er meestal iemand die het klavecimbel bespeelde (de continuopartij). Vaak was dat de componist zelf, die vanaf het klavier dirigeerde op belangrijke momenten zoals het begin en het einde van het stuk.

De klarinetten kwamen aan het eind van de 18e eeuw in het orkest, en de trombones aan het begin van de 19e eeuw. Orkesten waren toen echter nog vrij klein. De saxofoon werd in het midden van de 19e eeuw uitgevonden, maar hoewel men hem in orkesten begon te gebruiken, werd het al gauw een instrument dat in harmonieorkesten en later jazzbands werd gebruikt. De operacomponist Richard Wagner maakte het orkest veel groter omdat hij bleef vragen om extra instrumenten. Hij vroeg om een basklarinet in zijn opera Lohengrin, en voor zijn cyclus van vier opera's genaamd De Ring van de Nibelung vroeg hij om een exact aantal spelers: 16 eerste violen, 16 tweede violen, 12 altviolen, 12 cello's, 8 contrabassen, 3 fluiten en piccolo, 3 hobo's en cor anglais, 3 klarinetten en basklarinet, 3 fagotten, 3 trompetten en bastrompet, 3 tenortrombones en een contrabastrombone, 8 hoorns waarvan er 4 een speciaal ontworpen tuba bespelen, een bastuba, slagwerk, en 6 harpen.

Niet alle stukken die daarna werden geschreven hadden zo'n groot orkest nodig, maar de concertzalen waren groter geworden en de componisten waren gewend geraakt aan een grotere variëteit aan geluiden. Latere componisten voegden soms allerlei ongebruikelijke instrumenten toe: windmachine, schuurpapierblok, flessen, typemachine, aambeelden, ijzeren kettingen, koekoek, zwanenfluitje enz. Geen van deze instrumenten zijn normale orkestinstrumenten. Soms wordt een piano gebruikt in de slagwerksectie, b.v. Igor Stravinsky gebruikte er een in Petrouchka. Soms worden ook stemmen gebruikt.

Het orkest vandaag

Tegenwoordig zijn orkesten meestal te horen in concertzalen. Ze spelen ook in operahuizen voor opera en ballet, of in een groot stadion voor grote openluchtconcerten. Orkesten kunnen opnamen maken in studio's voor het maken van cd's of het opnemen van muziek voor films. Veel van hen zijn elke zomer in Londen gemakkelijk en goedkoop te horen tijdens de BBC Proms.

Enkele van de grootste orkesten van vandaag zijn: het New York Philharmonic Orchestra, het Boston Symphony Orchestra, het Chicago Symphony Orchestra, het Cleveland Orchestra, het Los Angeles Philharmonic Orchestra, het London Symphony Orchestra, het London Philharmonic Orchestra, het BBC Symphony Orchestra, het Koninklijk Concertgebouworkest, het Wiener Philharmoniker, het Berliner Philharmoniker, het Leipziger Gewandhausorchester, het Singapore Symphony Orchestra, het Sint-Petersburgs Philharmonisch Orkest, het Israëlisch Philharmonisch Orkest, en het NHK Symfonieorkest (Tokio). Operahuizen hebben meestal hun eigen orkest, bijvoorbeeld de orkesten van de Metropolitan Opera House, La Scala, of het Royal Opera House.

In veel landen zijn er mogelijkheden voor schoolgaande kinderen die goed instrumenten kunnen bespelen om in jeugdorkesten in hun omgeving te spelen. In Groot-Brittannië worden enkele van de allerbesten geselecteerd om te spelen in het Nationaal Jeugdorkest van Groot-Brittannië. Andere wereldberoemde jeugdorkesten zijn het Orquesta Sinfónica Simón Bolívar, het Gustav Mahler Jeugdorkest, het Jeugdorkest van de Europese Unie en het West-Eastern Divan Orchestra.

Het Weens Mozartorkest is een kamerorkest (klein orkest)