Parasitica
Veruit de meeste wespen (meer dan 500.000 soorten alleen al in de superfamilie Chalcidoidea) zijn een speciaal soort parasieten. Het zijn parasitoïden die hun eitjes leggen in of op het lichaam van andere insectensoorten (meestal de larven zoals rupsen).
Verschillende soorten specialiseren zich in gastheren uit verschillende insectenorden, meestal Lepidoptera, hoewel sommige kevers, vliegen of wantsen selecteren; de spinnendoders (Pompilidae) vallen uitsluitend spinnen aan.
Bijna elke schadelijke insectensoort heeft minstens één wespensoort die erop jaagt of erop parasiteert. Dit maakt wespen van cruciaal belang voor de natuurlijke bestrijding van plagen (biocontrole). Parasitaire wespen worden steeds vaker gebruikt bij de bestrijding van landbouwplagen, omdat ze zelf weinig of geen schade aan gewassen toebrengen. Landbouwers kopen deze sluipwespen voor de bestrijding van insecten op hun akkers.
Bij de meeste soorten halen de volwassen sluipwespen zelf geen voedingsstoffen uit hun prooi. Net als bijen, vlinders en motten halen de volwassen sluipwespen hun voeding meestal uit nectar.
Parasitaire wespen hebben zeer uiteenlopende gewoonten. Vele leggen hun eitjes in inerte stadia van hun gastheer (ei of pop). Als de prooi een rups is, verlammen ze die door hem via hun legboor met gif te injecteren. Vervolgens brengen ze een of meer eitjes in de gastheer of leggen ze deze uitwendig op de gastheer. De gastheer blijft in leven tot de larven van de parasitoïden volgroeid zijn en sterft later als de parasitoïden zich verpoppen of als ze volwassen zijn. In feite worden de gastheren levend opgegeten.
Braconide wesp Aleiodes indiscretus legt eitjes in een rups
Megarhyssa macrurus (Ichneumonidae), een parasitoïde, die zich via het hout van een boom in haar gastheer nestelt. Het lichaam van een vrouwtje is ongeveer 50 mm lang en de legboor is ongeveer 100 mm lang.
Braconide sluipwesp Apanteles cocons op een rups
Ichneumons
De Ichneumonoidea is een superfamilie van sluipwespen. Er zijn twee hoofdfamilies:
- Ichneumonidae: dit is verreweg de grootste familie. Het is een zeer specifieke parasiet, waarbij elke soort slechts op één of twee prooisoorten jaagt.
- Braconidae: dit zijn meer allround parasieten die een breed scala aan gastheren kunnen parasiteren.
Polydnavirus (PDV)
Polydnavirussen zijn een unieke groep insectenvirussen die een mutualistische relatie hebben met sluipwespen.
Het virus beschermt de parasitaire larve in de gastheer door het immuunsysteem van de gastheer te verzwakken. Het verandert ook de cellen van de gastheer op manieren die de parasiet helpen. Zoals alle virussen heeft het polydnavirus een gastheer nodig om zich te vermenigvuldigen. Dit doet het in de eileiders van de vrouwelijke wesp.
De relatie tussen deze virussen en de wesp is verplicht: alle individuen zijn "besmet" met de virussen; het virus is toegevoegd aan het genoom van de wesp.
De twee belangrijkste genera van polydnavirussen zijn de ichnovirussen (IV) en de bracovirussen (BV). De ichnovirussen komen voor bij ichneumonide wespensoorten en de bracovirussen bij braconide wespen.
Gastheer verdediging
De slachtoffers van parasitoïden hebben verdedigingsmechanismen die ze kunnen gebruiken. Velen proberen zich te verbergen voor de wespen. De eischalen en nagelriemen van de prooi zijn verdikt om te voorkomen dat de wesp ze binnendringt. Als de wesp aankomt, kan de prooi van de plant vallen, of draaien en woelen om het vrouwtje te verjagen. Sommige braken op de wesp om haar in de war te brengen. Het kronkelen kan soms helpen doordat de wesp het leggen van het ei op de gastheer overslaat en het in plaats daarvan in de buurt legt. Door het kronkelen van de poppen kan de wesp haar greep op de gladde, harde pop verliezen of verstrikt raken in de zijden draden. Sommige rupsen bijten wespen die ze benaderen. Sommige scheiden giftige stoffen af die de parasitoïde doden of verjagen. Mieren die een symbiotische relatie hebben met rupsen, bladluizen of schildluizen verdedigen deze tegen aanvallen van wespen.
Zelfs sluipwespen zijn kwetsbaar voor hyperparasitoïden. Sommige parasitoïde wespen veranderen het gedrag van de geïnfecteerde gastheer door een zijden web te bouwen rond de pop van de wespen nadat deze uit zijn lichaam is gekomen, om deze te beschermen tegen hyperparasitoïden.
Bij endoparasitoïden kunnen immuuncellen van de gastheer de eieren en larven van parasitoïde wespen inkapselen. Bij bladluizen draagt een secundaire endosymbiont, Buchnera aphidicola, een latente faag bij zich. Deze faag maakt de bladluis relatief immuun voor hun sluipwespen door veel van de eieren te doden. Wespen gaan hier echter tegenin door meer eieren te leggen in bladluizen met de endosymbiont, zodat ten minste één ervan kan uitkomen en de bladluis kan parasiteren.
Bepaalde rupsen eten planten die giftig zijn voor zowel henzelf als de parasiet om zichzelf te genezen. De larven van Drosophila melanogaster doen ook aan zelfmedicatie met ethanol om parasitisme te behandelen. Vrouwtjes van D. melanogaster leggen hun eitjes in voedsel dat giftige hoeveelheden alcohol bevat als ze sluipwespen in de buurt ontdekken. Hoewel de alcohol de groei van de vliegen vertraagt, beschermt hij hen tegen de wespen.
Evolutie
Parasitoïsme evolueerde slechts één keer bij de vliesvleugeligen, tijdens het Perm. Het leidde tot een enkele clade, de Apocrita. Bijna alle sluipwespen stammen af van deze clade.
De parasitaire levenswijze is meermaals verloren gegaan, onder meer bij de mieren, bijen en geelwespen. Als gevolg daarvan kent de orde vliesvleugeligen vele families van parasitoïden, vermengd met niet-parasitoïde groepen. De Hymenoptera, Apocrita en Aculeata zijn allemaal clades, en elk heeft zowel parasitaire als niet-parasitaire soorten. De sluipwespen vormen op zichzelf geen classe.
Tot de sluipwespen behoren enkele zeer grote groepen. Volgens sommige schattingen telt de Chalcidoidea 500.000 soorten, de Ichneumonidae 100.000 soorten en de Braconidae tot 50.000 soorten. Waardinsecten hebben een reeks verdedigingen tegen sluipwespen ontwikkeld, zoals verstoppen, kronkelen en camouflage.
Een grote toename van soorten bij de vliesvleugeligen vond snel plaats na de evolutie van parasitoïdie in de orde. De parasitoïdie kan daar een belangrijke oorzaak van zijn geweest. De evolutie van een "wespentaille" (een insnoering in het achterlijf) hielp de Apocrita omdat het de manoeuvreerbaarheid van de legboor (het orgaan waarmee de eieren worden gelegd) vergrootte.
Vragen en antwoorden
V: Welke soort wespen komen het meest voor?
A: Verreweg de meest voorkomende soort wesp is een speciaal soort parasiet die parasitoïden worden genoemd.
V: Waar leggen sluipwespen meestal hun eitjes in of op?
A: Sluipwespen leggen hun eitjes meestal in of op de lichamen van andere insectensoorten, meestal larven zoals rupsen.
V: Waarmee voeden sluipwespen zich als volwassen sluipwespen?
A: De meeste sluipwespen halen geen voedingsstoffen uit hun prooi. De sluipwespen die zich als volwassen sluipwesp voeden, halen al hun voedingsstoffen uit nectar.
V: Hoe verlamt een sluipwesp haar gastheer?
A: Een sluipwesp verlamt haar gastheer door hem via haar legboor gif toe te dienen.
V: Waar legt een sluipwesp meestal haar eieren?
A: Een sluipwesp legt meestal een of meer eieren in de gastheer of legt ze uitwendig op de gastheer.
V: Hoe sterft de gastheer wanneer hij door een sluipwesp is geparasiteerd?
A: De gastheer blijft in leven totdat de larven van de sluipwesp volwassen zijn en sterft later wanneer hij zich verpopt of volwassen wordt, in wezen levend opgegeten door de larven.
V: Waarom kopen boeren dit soort parasieten om insecten op hun velden te bestrijden?
A: Boeren kopen dit soort parasieten voor insectenbestrijding op hun akkers omdat ze zelf weinig tot geen schade toebrengen aan gewassen en gebruikt kunnen worden voor natuurlijke bestrijding van plagen (biocontrole).
