Dagvlinders | meestal dagvliegend insect van de orde Lepidoptera

Roofdieren en verdediging

Roofdieren

De belangrijkste roofdieren van vlinders zijn vogels, net zoals de belangrijkste roofdieren van de nachtvlinders vleermuizen zijn. Ook apen en boombewonende reptielen zijn roofdieren, en sommige insecten en spinnen. Alle reptielen en apen hebben een goed kleurenzicht, zodat vlinderkleuring op hen net zo goed werkt als op vogels.

Verdedigingen

De buitengewone kleuren en patronen op de vleugels en het lichaam kunnen alleen worden begrepen in termen van hun functie. Enkele van de meest voor de hand liggende functies van kleur zijn:

1. Camouflage: waardoor het insect voor het oog verborgen blijft.
2. Signalering aan andere dieren
1. Waarschuwingskleuring: signaal voor andere dieren om niet aan te vallen. Rupsen kunnen gif hebben opgeslagen van hun voedselplanten.
2. Mimicry: profiteren van de waarschuwingskleur van een andere soort
3. Seksuele selectie: het vinden van een partner
4. Andere soorten signalering
3. Omleiding
1. Schrikafweer: onverwachte kleurflitsen of oogvlekken

De details verschillen van groep tot groep, en van soort tot soort. De rupsen hebben ook kleuren met vergelijkbare functies. De giftige stoffen die sommige vlinders schadelijk maken om te eten, zijn afkomstig van de planten die door hun rupsen worden gegeten.

 

Lichaam

Zoals de meeste insecten hebben vlinders drie belangrijke lichaamsdelen. Deze delen zijn de kop, het borststuk en het achterlijf. Het lichaam wordt beschermd door het exoskelet. Het lichaam bestaat uit delen, segmenten genoemd. Tussen de segmenten bevinden zich flexibele delen waarmee de vlinder kan bewegen. Alle drie de lichaamsdelen zijn bedekt met zeer kleine schubben. De schubben geven de vlinder zijn kleur.

Vleugels en vlucht

Vlinders hebben een zeer karakteristieke vliegstijl. Ze vliegen meestal niet in rechte lijnen. Hun stijl wordt goed beschreven door de kinderversie van hun naam: "fladderen". De manier waarop ze vliegen maakt het waarschijnlijk moeilijker voor vogels om ze te vangen.

Sommige soorten zijn in staat tot sterke, lange vluchten (zie de migratie van monarchvlinders) en andere verlaten nooit het bos waarin ze zijn geboren. Zij kunnen vogelpikken op de vleugels overleven. Laat in het seizoen zijn vaak beschadigingen aan hun vleugels te zien, hoewel ze vrij goed blijven vliegen.

Als ze leven is het vaak moeilijk te zien dat ze vier vleugels hebben. De vleugels aan elke kant zijn verbonden door een rij kleine haakjes. In de praktijk vliegen ze dus alsof ze aan elke kant één grote vleugel hebben.

Hoofd

De kop is het eerste deel van het lichaam. Het heeft de ogen, monddelen en antennes.

De ogen van een vlinder zijn groot. Net als andere volwassen insecten bestaat het oog uit vele kleine lenzen of "optische eenheden". Dit zijn samengestelde ogen. Vlinders zien niet zoveel kleuren als mensen, maar ze kunnen wel ultraviolet licht zien.

De mond van een volwassen vlinder heeft geen kaken. Hij heeft een soort mond waarmee hij vloeistoffen kan opzuigen. Deze mond bestaat uit twee holle buizen. De buisjes zitten in het midden aan elkaar vast. Als de vlinder niet drinkt, zijn de buisjes opgerold. Hij kan ze afrollen als hij wil drinken. Zoals bij alle insecten draait de volwassen fase om voortplanting. De belangrijkste eetfase wordt gedaan door de larven, die meestal plantaardig voedsel eten.

De antennes van een vlinder worden gebruikt voor reuk en evenwicht. Bij de meeste vlinders is de antenne aan het einde geknikt. Bij sommige vlinders (zoals de skippers) zit er een haak aan het einde van de antenne, in plaats van een knots.

Thorax

De thorax is het tweede deel van het lichaam. Het bestaat uit drie segmenten. De poten en vleugels zijn met het borststuk verbonden.

De poten van een vlinder zijn gemaakt om te lopen, dingen vast te houden en te proeven. Er zijn drie paar poten. Er zijn vier hoofddelen van de poot. Dat zijn de trochanter, het dijbeen, het scheenbeen en de voet. Aan het einde van elke voet zit een paar klauwen. Vlinders uit de familie Nymphalidae hebben zeer korte voorpoten. Ze houden hun voorpoten dicht bij hun lichaam. Daardoor lijkt het alsof ze maar twee paar poten hebben. Bij sommige soorten zit er een beweegbaar lichaamsdeel op de tibia dat wordt gebruikt om de antennes schoon te maken.

Een vlinder heeft twee paar vleugels. Elke vleugel heeft holle buisjes die aderen worden genoemd. De kleuren en patronen van vlinders worden gemaakt door kleine schubben. De schubben overlappen elkaar. Ze zijn verbonden met de vleugel. Als een vlinder wordt aangeraakt, kunnen de kleine schubben eraf schuren.

Buik

De buik is het derde deel van het lichaam. Het bestaat uit tien segmenten. Het achterlijf is veel zachter dan de kop en het borststuk. Aan het einde van het achterlijf bevinden zich de voortplantingsorganen. Bij het mannetje is er een paar klemmetjes. Deze dienen om het vrouwtje vast te houden tijdens de paring. Bij het vrouwtje is er een buis om eieren te leggen (de legboor).

 
De kop van een vlinder  


De oogvlek op de vleugels van een vlinder  

Levenscyclus

Vlinders ondergaan een volledige metamorfose. Dit betekent dat het leven van een vlinder uit vier delen bestaat. Het eerste deel is het ei. Het tweede deel is de rups (ook wel larve genoemd). Het derde deel is de pop. Het vierde deel is het volwassen exemplaar (ook wel imago genoemd).

Ei

Een vrouwelijke vlinder legt haar eitjes op of bij de voedselplant van de rups (de voedselplant is de plant waarmee de rups zich voedt). Het vrouwtje kiest een plaats om haar eitjes te leggen met behulp van geur, smaak, tast en zicht. De meeste soorten leggen slechts één ei op de voedselplant. Andere leggen groepjes van vijf tot meer dan 100 eitjes op de voedselplant. De meeste soorten leggen hun eieren op de bladeren van de voedselplant. Andere leggen ze op de bloemen, stengels, schors of vruchten van de voedselplant.

De eieren zijn er in veel verschillende vormen en kleuren. Ze kunnen rond of ovaal en afgeplat zijn. Bij sommige soorten is de eischaal geribbeld. De meest voorkomende kleuren van vlindereieren zijn geel en groen. De eieren worden donker vlak voordat ze uitkomen. Sommige vlinders doen er een dag over om uit het ei te komen, terwijl andere er maanden over kunnen doen.

Caterpillar

Vlinderrupsen kunnen variëren in grootte, kleur en vorm. Ze kunnen stekels, haren of zachte lichaamsverlengingen hebben. Alle rupsen hebben 13 lichaamssegmenten. De eerste drie segmenten vormen het borststuk. Het borststuk heeft drie paar poten. Deze poten worden echte poten genoemd. De overige 10 segmenten vormen het achterlijf. Het achterlijf heeft vijf paar zachte poten, prolegs genaamd. De prolegs hebben kleine haakjes aan het einde van elke poot. Ze worden gebruikt om dingen vast te houden. De haken worden haakjes genoemd.

De huid van een rups groeit niet. Als de rups in zijn huid groeit, wordt de huid te strak. Om de rups groter te laten groeien, werpt hij zijn te strakke huid af. Na het afwerpen van de oude huid komt er een nieuwe, grotere huid. Dit wordt vervellen genoemd. Een rups vervelt vier tot vijf keer voordat ze in een pop verandert. Elk stadium tussen de vervellingen wordt een instar genoemd.

Alle rupsen kunnen zijde maken. De zijde wordt gemaakt uit de speekselklieren. Zijde begint als een vloeistof in de speekselklieren. De rups trekt de zijde eruit tot een klein draadje. De zijde verhardt zodra deze aan de lucht wordt blootgesteld. Rupsen gebruiken zijde om nesten of cocons te maken.

De meeste rupsen voeden zich met bladeren van planten of bomen. De meeste soorten rupsen voeden zich slechts met een klein aantal van bepaalde soorten planten. Als de voedselplant van de rups niet wordt gevonden, kan hij verhongeren.

Sommige soorten rupsen (uit de familie Lycaenidae) worden verzorgd door mieren. De rupsen hebben speciale klieren die een zoete vloeistof aanmaken die honingdauw wordt genoemd. De mieren vinden de honingdauw lekker. In ruil voor de honingdauw beschermen de mieren de rupsen tegen roofdieren. De rupsen hebben ook speciale lichaamsdelen die geluiden maken. De rups maakt geluiden met de lichaamsdelen en "roept" de mieren wanneer de rups wordt aangevallen door roofdieren. De mieren horen de geluiden en komen de rups beschermen.

Rupsen uit de onderfamilie Miletinae eten insecten uit de orde Hemiptera. Hiertoe behoren bladluizen, wolluizen, blad- en boomsprinkhanen.^p356

Rupsen uit de familie Papilionidae hebben een speciaal orgaan. Dit orgaan heet een osmeterium. Het is een slecht ruikende klier die de vorm heeft van een slangentong. Het zit achter de binnenkant van de kop. Wanneer een roofdier de rups probeert op te eten, laat de rups het osmeterium los. Dit schrikt de roofdieren meestal af.^p161

Pupa

De pop (meervoud, poppen) wordt gevormd na de laatste vervelling. De rups vindt een speciale plaats om te verpoppen (verpoppen betekent veranderen in een pop). Het spijsverteringskanaal wordt geleegd. De rups vervelt. De pop komt nu bloot te liggen. De weefsels van de rups worden afgebroken en opnieuw opgebouwd tot de weefsels van de vlinder.

De pop kan zich niet bewegen. Hij zit met kleine haakjes aan het uiteinde van het achterlijf vast aan een voorwerp. Deze haakjes vormen wat men de cremaster noemt. Er zitten veel kleine gaatjes in de pop. Hierdoor kunnen ademgassen in en uit de pop stromen.

Veel poppen kunnen gemakkelijk door roofdieren worden aangevallen. Sommige rupsen (uit de familie Hesperiidae en de onderfamilies Parnassiinae en Satyrinae) maken schuilplaatsen van zijde en bladeren om zich te beschermen als ze poppen worden. Deze schuilplaatsen worden cocons genoemd. De meeste vlinderpoppen hebben geen cocon om zich te beschermen. In plaats daarvan hebben de poppen bruine of groene kleuren om zich tussen de bladeren en takken te camoufleren. Poppen die geen cocon hebben, worden chrysaliden of chrysalissen genoemd.

 
Oude Wereld Zwaluwstaart (Papilio machaon) chrysalis  


Een rups uit de Oude Wereld (Papilio machaon) toont zijn osmeterium  


Rupsen van Junonia coenia. Let op de variatie  


Een ei van een castor (Ariadne merione)  

Overleving

Sommige vlinders komen in de problemen door het verlies van hun habitat. Door de vernietiging van bossen en graslanden kunnen sommige vlindersoorten nergens meer eten en eieren leggen. Om te helpen planten sommige mensen een vlindertuin met bloemen die veel nectar bevatten waarmee vlinders zich kunnen voeden. Sommige mensen houden ook planten waar vlinders eitjes op leggen, en genieten ervan te zien hoe de rupsen uitkomen en zich met de plant voeden. Chemische sprays die worden gebruikt om ongedierte weg te houden van tuinplanten, doden ook vlinders.

 

Vlinderfamilies

Vlinderfamilies
Familie	Gebruikelijke naam	Kenmerken	Afbeelding
Hedylidae	Amerikaanse nachtvlinders	Klein, bruin, zoals geometrische motten; antennes niet geknikt; lang, slank achterlijf.
Hesperiidae	Schippers	Kleine, vliegende vlucht; knuppels op antennes naar achteren gehaakt
Lycaenidae	Blauw, koper, haarspelden	Klein, felgekleurd; hebben vaak valse koppen met oogvlekken en kleine staarten die op antennes lijken
Nymphalidae	Borstelvoet- of viervoetvlinders	Hebben meestal beperkte voorpoten en lijken dus vierpotig; vaak felgekleurd
Papilionidae	Zwaluwstaarten	Hebben vaak 'staarten' op vleugels; rups genereert vieze smaak met osmeteriumorgaan; pop ondersteund door zijden gordel
Pieridae	Blanken en bondgenoten	Meestal wit, geel of oranje; enkele ernstige plagen van Brassica; pop ondersteund door zijden gordel
Riodinidae	Metalmarks	Hebben vaak metalen vlekken op de vleugels; vaak opvallend gekleurd met zwart, oranje en blauw

Enkele kleurrijke vlinders

Monarchvlinder galerij

 

Gerelateerde pagina's

• Verschillen tussen vlinders en motten
• Verdediging tegen predatie
• Kleur van het dier
• Mot
• Lepidoptera