Slakken

Algemene beschrijving

Slakken hebben een torsie, een proces waarbij het lichaam zich tijdens de ontwikkeling naar één kant oprolt. De betekenis van deze procedure is nog niet duidelijk.

Ze hebben een duidelijk afgebakende kop met twee of vier zintuiglijke tentakels. Ze hebben ook een kop-voet, waarop ze zich voortbewegen. De ogen aan het uiteinde van de tentakels variëren van eenvoudige tot meer complexe ogen.

De meeste soorten hebben een schelp, die uit één stuk bestaat en opgerold of spiraalvormig is; meestal opent de schelp zich aan de rechterzijde (met de schelppunt naar boven). Sommige soorten hebben een operculum, een deksel of luik om de schelp af te sluiten. Bij sommige, de naaktslakken, is de schelp afwezig, en is het lichaam gestroomlijnd. De bekendste buikpotigen zijn landslakken, maar meer dan de helft van alle soorten leeft in een marien milieu. Tot de mariene gastropoden behoren herbivoren, detrituseters, carnivoren en enkele ciliary feeders, bij wie de radula gereduceerd of afwezig is. De radula is gewoonlijk aangepast aan het voedsel dat een soort eet.

De eenvoudigste buikpotigen zijn de limpets en de abalones, beide herbivoren die hun harde radulas gebruiken om zeewier op rotsen te raspen. Veel mariene buikpotigen zijn holeneters en hebben sifons of buizen die uit de mantel en soms uit de schelp steken. Deze fungeren als snorkels, waardoor het dier een waterstroom met zuurstof en voedsel in zijn lichaam kan blijven aanzuigen. De sifons worden ook gebruikt om prooien op afstand op te sporen. Deze buikpotigen ademen met kieuwen. Sommige zoetwatersoorten en bijna alle terrestrische soorten hebben longen ontwikkeld.

Gastropoden uit verschillende families worden zeenaaktslakken genoemd. Ze zijn vaak flamboyant gekleurd. Dit kan een waarschuwing zijn als ze giftig zijn of om ze te camoufleren op de koralen en zeewieren waar veel van hen leven. Hun kieuwen zijn vaak veerachtige pluimen op hun rug. Hieraan ontlenen de naaktslakken hun naam. Naaktslakken met een gladde of wrattige rug hebben geen zichtbare kieuwmechanismen en de ademhaling kan rechtstreeks via de huid plaatsvinden. Enkele zeeslakken zijn herbivoor en sommige zijn carnivoor. Velen hebben uitgesproken voedingsvoorkeuren en komen regelmatig in combinatie met bepaalde soorten voor.

Classificatie

De taxonomie van de Gastropoda wordt voortdurend herzien: in de afgelopen twintig jaar zijn twee belangrijke herzieningen gepubliceerd. Er zullen zeker nog meer herzieningen volgen op basis van de gegevens van DNA-sequencing. Momenteel kan de taxonomie van de Gastropoda van auteur tot auteur verschillen.

Volgens het moderne cladisme moet de taxonomie van de Gastropoda worden geschreven in termen van strikt monofyletische groepen. Dat betekent slechts één stamboom van gastropoda in elke groep. Het zal moeilijk zijn om dit te doen, en toch een praktische taxonomie te hebben voor werkende biologen. Dieren classificeren betekent in de praktijk gebruik maken van morfologie (hoe ze eruit zien). Maar er zijn verschillen tussen de oudere groeperingen op basis van morfologie en die op basis van genoomsequenties. Convergente evolutie, die zich vaak heeft voorgedaan bij Gastropoda, kan hiervoor een verklaring zijn.

Dit was de traditionele indeling in vier subklassen:

• Prosobranchia: (kieuwen voor het hart).
• Opisthobranchia: (kieuwen rechts en achter het hart).
• Gymnomorpha: (geen schelp)
• Pulmonata: (met longen in plaats van kieuwen)

Geologische geschiedenis

De eerste gastropoden waren uitsluitend marien. De eersten van deze groep verschenen in het Boven-Cambrium (Chippewaella, Strepsodiscus). Tegen het Ordovicium vormden de gastropoden een gevarieerde groep die aanwezig was in enkele aquatische habitats. Fossiele gastropoden uit de gesteenten van het vroege paleozoïcum zijn meestal te slecht bewaard gebleven voor een nauwkeurige identificatie. Toch bevat het Siluurgeslacht Poleumita vijftien geïdentificeerde soorten. Fossiele buikpotigen zijn in het Paleozoïcum minder algemeen dan tweekleppigen.

De meeste gastropoden uit die tijd behoren tot primitieve groepen. Enkele van deze groepen bestaan vandaag nog. In het Carboon zijn veel vormen van levende buikpotigen terug te vinden in het fossielenbestand. Ondanks deze gelijkenissen in uiterlijk, zijn de meeste van deze oudere vormen niet rechtstreeks verwant met levende vormen. Het was in het Mesozoïcum dat de voorouders van veel van de levende buikpotigen evolueerden. Een van de vroegst bekende terrestrische (op het land levende) gastropoden is Maturipupa, die wordt aangetroffen in de Steenkoolmonden van het Carboon in Europa. In het geval van het gewone fossiel Bellerophon, uit carboonkalkstenen in Europa, is het niet bekend of het een gasropode is of niet.

Verwanten van de moderne landslakken zijn zeldzaam vóór het Krijt. De bekende Helix verscheen voor het eerst in die periode.

In gesteenten van het Mesozoïcum komen gastropoden vaker voor als fossiel en hun schelp is vaak goed bewaard gebleven. Hun fossielen komen voor in beddingen van zowel zoetwater- als zeemilieus. Het Purbeck Marble uit het Jura en het Sussex Marble uit het Vroeg-Krijt, die beide in Zuid-Engeland voorkomen, zijn kalkstenen waarin de dicht opeengepakte resten van de vijverslak Viviparus voorkomen.

In gesteenten uit het Cainozoïcum komen zeer veel fossielen van buikpotigen voor. Veel van deze fossielen zijn nauw verwant aan moderne levende vormen. De diversiteit van de buikpotigen nam aan het begin van dit tijdperk sterk toe, samen met die van de tweekleppigen.

Gastropoden zijn een van de groepen die de veranderingen in de fauna registreren die het gevolg zijn van het oprukken en terugtrekken van de ijskappen tijdens het Pleistoceen tijdperk.

Helix aspersa / Cornu aspersum : Tuinslak


Cepaea nemoralis , de Grove slak

Gastropode pagina's

Deze pagina's illustreren de verscheidenheid aan gastropode vormen. Abalone; conch; cowry; limpet; nudibranch; zeeslak; slak; wulk.