Weesgegroet

Wees gegroet Maria in de Bijbel

Het Weesgegroet gebruikt twee zinnen uit het evangelie van Lucas. De eerste is "Wees gegroet, vol van genade, de Heer is met u, gezegend zijt gij onder de vrouwen" (Lucas 1:28). (In eenvoudig Engels betekent dit: "Wees blij. U bent vol van genade. Je bent bij God. U bent gezegend.") Het tweede is: "Gezegend zijt gij onder de vrouwen en gezegend is de vrucht van uw schoot" (Lucas 1:42). (Dit betekent: "U en uw kind (Jezus) zijn beiden gezegend.")

Toen het Weesgegroet voor het eerst werd uitgesproken, was het veel korter dan het nu is. In West-Europa, in het midden van de 13e eeuw, bestond het gebed uit slechts een paar woorden. Het woord "Maria" werd toegevoegd na het woord "Wees gegroet". Het hele gebed was "Wees gegroet Maria, vol van genade". We weten dit uit de geschriften van de heilige Thomas van Aquino over het gebed.

In de eerste zin uit het Evangelie van Sint Lucas groet de engel Gabriël Maria. Zoals het hele Evangelie van Sint Lucas, werd deze zin eerst geschreven in het Koine Grieks. Het eerste woord van de begroeting, χαῖρε, chaíre, wordt vertaald met "Wees gegroet." Dit betekent "Verheug u" of "Wees blij." Dit was een normale begroeting in het Koine Grieks. Deze begroetingen worden in het moderne Grieks nog steeds gebruikt.

Het gebed in de oosterse (Griekse) traditie

Het Weesgegroet gebed dat door de Oosters-Orthodoxe Kerk en de Oosters-Katholieke Kerken wordt gebruikt, wordt geschreven: :Θεοτόκε Παρθένε, χαῖρε, κεχαριτωμένη Μαρία, ὁ Κύριος μετὰ σοῦ. εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξί, καὶ εὐλογημένος ὁ καρπὸς τῆς κοιλίας σου, ὅτι Σωτήρα ἔτεκες τῶν ψυχῶν ἡμῶν. Dit betekent:

Theotokos Maagd, verheugt u, Maria vol van genade, de Heer is met u. Gezegend zijt gij onder de vrouwen, en gezegend is de vrucht van uw schoot, want gij hebt de Verlosser van onze zielen gebaard.

Hetzelfde kan verschillend vertaald worden in het Engels:

Moeder van God en Maagd, verheugt u, Maria vol van genade, de Heer is met u. Gezegend zijt gij onder de vrouwen, en gezegend is de vrucht van uw schoot, want gij hebt de Verlosser van onze zielen gebaard.

"Theotokos" is de titel die aan Maria gegeven wordt in de Oosterse Kerken. Het is een Grieks woord dat betekent "degene die God baart."

Het gebed in de Westerse (Latijnse) traditie

Er zijn verschillende ideeën over wanneer het Weesgegroet is veranderd in de huidige versie. De Katholieke Encyclopedie zegt dat het Weesgegroet pas rond 1050 werd veranderd.

De heilige Thomas van Aquino zei dat de westerse kerken tegen het midden van de dertiende eeuw slechts één woord - "Maria" - hadden toegevoegd aan de Bijbelse verzen waaruit het gebed afkomstig was. Door haar naam toe te voegen werd het duidelijk dat Maria de persoon was tot wie het gebed sprak. Rond diezelfde tijd werd echter ook de naam "Jezus" toegevoegd. Dit maakte duidelijk dat Jezus "de vrucht van [Maria's] schoot" was.

Dit betekent dat de westerse versie van het Weesgegroet niet afkomstig is van de Griekse versie. De Griekse versie heeft heel andere woorden, zoals "want gij hebt de Verlosser van onze zielen gebaard", die nooit in de Westerse versie voorkwamen.

Vóór de 16e eeuw begroette en prees het Weesgegroet Maria. In de loop van de 16e eeuw werden er echter nieuwe woorden aan toegevoegd. Deze nieuwe woorden vroegen Maria om hulp. In 1555 voegde een Nederlandse Jezuïet, Petrus Canisius, deze woorden toe aan zijn catechismus: "Heilige Maria, Moeder van God, bid voor ons zondaars." Ten tijde van het Concilie van Trente, elf jaar later, waren deze zin en enkele nieuwe woorden toegevoegd aan het Weesgegroet. In 1566 nam de Catechismus van het Concilie van Trente deze zin in het gebed op: "Heilige Maria, Moeder van God, bid voor ons zondaars nu en in het uur van onze dood. Amen."

Dit is de laatste wijziging die in het Weesgegroet is aangebracht.

In het Latijn wordt het gebed op deze manier geschreven (de macrons worden alleen voor de uitspraak gegeven en komen in het Latijn niet voor):

Avē Marīa, grātia plēna, Dominus tēcum. Benedicta tū in mulieribus, et benedictus frūctus ventris tuī, Iēsus.

Sancta Marīa, Māter Deī, ōrā prō nōbīs peccātōribus, nunc et in hōrā mortis nostræ. Āmēn.

Wees gegroet Maria, vol van genade, de Heer is met u; gezegend zijt gij onder de vrouwen, en gezegend is de vrucht van uw schoot, Jezus.

Heilige Maria, Moeder van God, bid voor ons zondaars, nu en in het uur van onze dood. Amen.

Voor vertalingen uit het Latijn in verschillende talen, zie Wikisource.

Het gebed in de Syrisch Orthodoxe traditie

De Syrisch-Orthodoxe Kerk gebruikt een andere versie van het Weesgegroet. Deze versie staat veel dichter bij de huidige westerse vorm dan de Griekse vorm.

In dit gebed begint een leider het gebed en de anderen zeggen de rest:

• Leider: Wees gegroet Maria, vol van genade.
• Volk: Onze Heer is met U. Gezegend zijt Gij onder de vrouwen, en gezegend is de vrucht van Uw schoot, onze Heer, Jezus Christus. O Heilige Maagd Maria, o Moeder van God, bid voor ons zondaars, nu en te allen tijde, en in het uur van onze dood. Amen.

Gebruik in de Oosters-Orthodoxe en Oosters-Katholieke Kerken

In de Oosters-Orthodoxe en Oosters-Katholieke Kerken is het Weesgegroet heel gebruikelijk. Het wordt in de Griekse vorm gezegd, of in vertalingen van de Griekse vorm. Het gebed wordt niet zo vaak uitgesproken als in het Westen. Het is echter bekend en wordt nog vaak gebruikt. Het komt ook voor in verschillende canons van gebed. Het wordt gewoonlijk driemaal gezongen aan het einde van de vespers tijdens een nachtelijke nachtwake. Het wordt ook vaak gezegd tijdens het dagelijks gebed.

Variante Slavische versies

Er zijn twee verschillende versies van het Weesgegroet in het Kerkslavisch:

Богородице дѣво радѹйсѧ

ωбрадованнаѧ Марїе

Господь съ тобою

благословена ты въ женахъ,

и благословенъ плодъ чрева твоегω,

Якω родила еси Христа Спаса,

Избавителѧ дѹшамъ нашимъ.

Theotokos Maagd, verheug u. (of, Verheug u, O Maagd Theotokos)

Maria vol van genade,

de Heer is met u.

Gezegend zijt gij onder de vrouwen,

en gezegend is de vrucht van uw schoot,

want gij hebt Christus, de Verlosser, gedragen,

de Bevrijder van onze zielen.

Богородице дѣво, радѹйсѧ,

Благодатнаѧ Марїе,

Господь съ тобою:

благословена Ты въ женахъ,

и благословенъ плодъ чрева Твоегω;

якω Спаса родила еси дѹшъ нашихъ.

Theotokos Maagd, verheug u. (of, Verheug u, O Maagd Theotokos)

Maria vol van genade,

De Heer is met u.

Gezegend zijt gij onder de vrouwen,

en gezegend is de vrucht van uw schoot,

want gij hebt de Verlosser van onze zielen gebaard.

De eerste versie is ouder. De Oud Gelovigen gebruiken deze versie nog steeds. Zo ook de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk en de Ruthenische Katholieke Kerk.

De tweede versie werd gecreëerd in 1656, als onderdeel van veranderingen in de liturgie door patriarch Nikon van Moskou. Deze versie wordt gebruikt door de Russisch-Orthodoxe Kerk, de Servisch-Orthodoxe Kerk, de Bulgaars-Orthodoxe Kerk en de Oekraïens-Orthodoxe Kerk.

Gebruik in de Rooms Katholieke Kerk

Het Weesgegroet is het belangrijkste deel van de rozenkrans. De rozenkrans is een manier van bidden. Het wordt vaak gebruikt door katholieken van de Latijnse ritus (westerse katholieken). Het wordt ook in het Oosten gebruikt (maar alleen door gelatiniseerde Oekraïense en Maronitische katholieken).

Bij het bidden van de rozenkrans bidden katholieken tien Weesgegroeten. Vóór elke reeks bidden zij een Onze Vader (ook wel het Pater Noster of Onze Vader genoemd). Na elke reeks weesgegroetjes bidden zij een 'Wees gegroet' (Gloria Patri). Een reeks van deze gebeden wordt een "decennium" genoemd. Gewoonlijk bidden de katholieken vijf decaden wanneer zij de rozenkrans bidden.

Tijdens het bidden van elk decennium denken katholieken na over de vier verschillende Mysteries van de Rozenkrans. Elk van de Mysteries heeft te maken met dingen die in het leven van Jezus en Maria zijn gebeurd. De Mysteries zijn:

• Dingen die gebeurden tijdens Jezus' kindertijd (Blijde Mysteries)
• Jezus' openbare bediening (Lichtende Mysteriën)
• De Passie, inclusief de kruisiging van Jezus (Droevige Mysteries)
• Jezus' Verrijzenis verder (Glorieuze Mysteries)

Het Weesgegroet is ook het belangrijkste deel van het Angelus. Dit is een gebed dat veel katholieken elke dag drie keer zeggen. Sommige anglicanen en lutheranen zeggen het Angelus ook.

Maagd en engelen door Bouguereau, een voorbeeld van mariale kunst

Anglicaans gebruik van het Weesgegroet

Traditionele anglicanen gebruiken ook het Weesgegroet, grotendeels op dezelfde manier als rooms-katholieken dat doen. Beide groepen gebruiken de rozenkrans en zeggen het Angelus. Anglicaanse kerken hebben vaak standbeelden van de Maagd Maria.

Veel Anglicanen bidden het Weesgegroet. In verschillende gebieden kan het gebed echter anders worden gebruikt. Dit komt omdat de katholieke en anglicaanse kerken een aantal verschillende overtuigingen hebben.

Muzikale instellingen

Veel mensen hebben muziek geschreven voor het Weesgegroet (ook wel Ave Maria genoemd).

Tijdens de Renaissance

Tijdens de Renaissance werd het Weesgegroet zeer vaak op muziek gezet door componisten als Jacques Arcadelt, Josquin Desprez, Orlando di Lasso, en Giovanni Pierluigi da Palestrina. In deze tijd (vóór het Concilie van Trente) bestonden er echter nog verschillende versies van het gebed. Daarom hebben sommige van de vroegere Renaissance stukken andere woorden dan het huidige Weesgegroet. Josquin Desprez creëerde bijvoorbeeld meer dan één muzikale versie van het Ave Maria.

Latere versies

Een van de beroemdste muzikale versies van het gebed werd gemaakt door Charles Gounod in 1859. Hij voegde melodie en woorden toe aan Johann Sebastian Bach's eerste prelude (het beginstuk van de muziek) uit Het Wohltemperierte Klavier.

Andere beroemde muzikale versies van het Weesgegroet zijn geschreven door:

• Antonín Dvořák in 1877
• Giuseppe Verdi, een beroemde componist, in 1887 (voor zijn opera Otello)
• César Cui, een Russische componist. Hij zette het Weesgegroet ten minste drie keer op muziek. Eerst schreef hij het Ave Maria in 1886. Hij gebruikte het gebed ook als onderdeel van twee van zijn opera's: Le Flibustier (1894) en Mateo Falcone (1907).
• Beroemde componisten als Mozart, Byrd, Elgar, Verdi, Saint-Saens, Rossini, Brahms en Perosi
• Beroemde Oost-Europese componisten - waaronder Rachmaninov, Stravinsky, en Bortniansky - die muzikale versies schreven van het Weesgegroet in het Slavisch

In het protestantisme

Het protestantse christendom vereert Maria niet, net zomin als het katholicisme. Sommige protestanten hebben muzikale versies van het Ave Maria gebruikt, maar de woorden veranderd. Het Ave Redemptor bijvoorbeeld gebruikt de muziek van het Ave Maria, maar richt zich in plaats daarvan op Jezus: