Mandeïsme

Mandaeanistische geloofsovertuigingen

Mandeïsme is de religie van het Mandaeënvolk. Het is gebaseerd op een gemeenschappelijke geschiedenis en een gemeenschappelijk erfgoed. Er is geen vaste set van religieuze geloofsovertuigingen en doctrines. Een basisgids voor de Mandaean-theologie bestaat niet. Het corpus van de Mandaean literatuur is vrij groot. Het behandelt ook onderwerpen als eschatologie, de kennis van God en het hiernamaals. Het doet dit alleen op een onsystematische manier. Afgezien van de priesters weten maar weinig mensen het.

Basisovertuigingen

Volgens E.S. Drower wordt de Mandaean Gnosis gekenmerkt door negen kenmerken, die ook in verschillende vormen voorkomen in andere gnostische sekten:

1. Er is een opperste entiteit zonder vorm. Het drukt zich uit door het creëren van een aantal spirituele, etherische en materiële werelden en wezens. Er is een Schepper die hieruit voortkwam en al deze werelden en wezens produceerde. De kosmos is gecreëerd door de Archetypische Mens, die het produceert dat lijkt op zijn eigen vorm.
2. Dualisme: een kosmische Vader en Moeder, Licht en Duisternis, Rechts en Links, syzygie in kosmische en microkosmische vorm.
3. Als kenmerk van dit dualisme, contra-types, een wereld van ideeën.
4. De ziel wordt afgebeeld als een balling, een gevangene: haar huis en afkomst is de opperste Entiteit waar ze uiteindelijk naar terugkeert.
5. Planeten en sterren beïnvloeden het lot en de mens, en zijn ook plaatsen van detentie na de dood.
6. Een verlossingsgeest of verlossingsgeest die de ziel bijstaat op haar reis door het leven en daarna naar 'lichtwerelden'.
7. Een cult-taal van symbool en metafoor. Ideeën en kwaliteiten worden verpersoonlijkt.
8. Mysteries', d.w.z. sacramenten om de ziel te helpen en te zuiveren, om haar wedergeboorte in een geestelijk lichaam en haar opstijging uit de wereld van de materie te verzekeren. Dit zijn vaak aanpassingen van bestaande seizoensgebonden en traditionele riten waaraan een esoterische interpretatie is verbonden. In het geval van de Naṣoreans is deze interpretatie gebaseerd op het scheppingsverhaal (zie 1 en 2), met name op de Goddelijke Mens, Adam, als gekroond en gezalfde koning-priester.
9. Grote geheimhouding wordt opgelegd aan ingewijden; volledige uitleg van 1, 2 en 8 is voorbehouden aan diegenen die geacht worden in staat te zijn de gnosis te begrijpen en te bewaren.

Mandaeans geloven in het huwelijk en de voortplanting, en in het belang van het leiden van een ethische en morele levensstijl in deze wereld. Ze geven een hoge prioriteit aan het gezinsleven. Daarom beoefenen de Mandaeans geen celibaat of ascese. Mandaeans zullen zich echter onthouden van sterke drank en rood vlees. Ze kijken uit naar een toekomst die bevrijd is van de invloed van de Torah, die ze als een kwaadaardige oorsprong beschouwen. Hoewel ze het met andere gnostische sekten eens zijn dat de wereld een gevangenis is die geregeerd wordt door de planetaire archonen, zien ze het niet als een wrede en onherbergzame gevangenis.

Mantelse religieuze teksten

De Mandaeans hebben veel religieuze teksten. De belangrijkste daarvan is de Genzā Rabbā of Ginza. De Ginza is een verzameling van geschiedenis, theologie en gebeden. De Genzā Rabbā is verdeeld in twee helften - de Genzā Smālā of "Linker Ginza" en de Genzā Yeminā of "Rechter Ginza".

Voordat de drukpers werd uitgevonden, kopieerden mensen teksten met de hand. De mensen die dit deden werden schriftgeleerden genoemd. Het handschrift van ieder mens is in bepaalde opzichten bijzonder. Dat was ook zo bij de schriftgeleerden. Een schriftgeleerde kan twee letters op een bepaalde manier samenvoegen, of hij kan de stippen op die letters doen die ze op een speciale manier hebben. Jorunn J. Buckley keek naar deze speciale tekens die de kopiisten in de linker Ginza hebben achtergelaten. Zo kon hij laten zien dat het kopiëren van die tekst teruggaat tot het einde van de 2de of het begin van de 3de eeuw na Christus. Deze bijzondere kenmerken laten zien dat de Mandaeans ten laatste in de late Arsacid periode bestonden. Een legende genaamd Harrān Gāwetā versterkt dit ook. Volgens deze legende verlieten de Mandaeans Palestina na de verwoesting van Jeruzalem in de 1e eeuw na Christus en vestigden ze zich binnen het Arsacidische rijk. Hoewel de Ginza zich onder de heerschappij van de Sassanezen en de Islamitische rijken bleef ontwikkelen, kunnen maar weinig tekstuele tradities aanspraak maken op zo'n uitgebreide continuïteit.

Andere belangrijke boeken zijn de Qolastā, het "Canonical Prayerbook of the Mandaeans", dat werd vertaald door E.S. Drower. Een van de belangrijkste werken van de Mandaeën is de Draša d-Iahia "het Boek van Johannes de Doper". Dit boek is toegankelijk voor zowel leken als ingewijden. Er zijn ook veel andere religieuze teksten zoals rituele commentaren, die over het algemeen alleen door de leden van het priesterschap worden geraadpleegd.

De taal waarin de mandaïsche religieuze literatuur oorspronkelijk is geschreven, staat bekend als Mandaïsch, en is een lid van de Aramese dialectenfamilie. Het is geschreven in een curatieve variant van het Parthische kanselarijscript. De meerderheid van de Mandaeese leken spreekt deze taal niet. Sommige leden van de Mandaeense gemeenschap in Iran (ongeveer 300-500 op een totaal van ca. 5000 Iraanse Mandaeans) spreken nog steeds Neo-Mandaïsch, een moderne versie van deze taal.

Hoofdprofeet

Mandaeans hebben verschillende profeten. Iahia of Iuhana "Johannes de Doper" heeft een speciale status, hoger dan zijn rol in het christendom en de islam. Mandaeans beschouwen John niet als de grondlegger van hun religie. Ze aanbidden hem alleen als een van hun grootste leraren. Ze sporen hun geloofsovertuiging terug naar Adam.

Mandaeën beweren dat Jezus een mšiha kdaba "valse messias" was die de leer van Johannes veranderde. Het mandaïsche woord k(a)daba komt echter uit twee stammen: de eerste stam, die "liegen" betekent, is de stam die van oudsher aan Jezus is gegeven; de tweede, die "schrijven" betekent, zou een tweede betekenis kunnen geven, die van "boek". Sommige Mandaeën, die misschien door een oecumenische geest gemotiveerd zijn, beweren dat Jezus geen "leugenachtige Messias" was, maar een "boek Messias". Het "boek" in kwestie is waarschijnlijk de christelijke evangeliën. Dit lijkt een folkloristische etymologie te zijn zonder steun in de Mandaeënteksten.

Evenzo geloven de Mandaeën dat Abraham, Mozes en Mohammed valse profeten waren, maar ze herkennen andere profetische figuren uit de monotheïstische tradities, zoals Adam, zijn zonen Hibil (Abel) en Šitil (Seth), en zijn kleinzoon Anuš (Enosh), evenals Nuh (Noah), zijn zoon Sam (Shem) en zijn zoon Ram (Aram). De laatste drie beschouwen zij als hun directe voorouders.

Priesters en leken

Er is een strikte scheiding tussen leken uit Mandaeën en de priesters. Volgens E.S. Drower (The Secret Adam, p. ix):

T]slang onder de gemeenschap die over geheime kennis beschikken heten Naṣuraiia - Naṣoreans (of, als de zware 'ṣ' als 'z' is geschreven, Nazorenes). Tegelijkertijd worden de onwetende of half-ontkennende leken 'Mandaeans', Mandaiia - 'gnostici' genoemd. Wanneer een man priester wordt, verlaat hij het 'Mandaeanisme' en treedt toe tot de tarmiduta, het 'priesterschap'. Zelfs dan heeft hij nog niet de ware verlichting bereikt, want dit, dat 'Naṣiruta' wordt genoemd, is voorbehouden aan enkelen. Wie zijn geheimen bezit, mag zich Naṣoreans noemen, en 'Naṣorean' geeft vandaag de dag niet alleen iemand aan die zich strikt aan alle regels van de rituele zuiverheid houdt, maar ook iemand die de geheime leer begrijpt.

Er zijn drie rangen van priesterschap in het mandaeïsme: de tarmidia "discipelen" (Neo-Mandaïsche tarmidānā), de ganzibria "schatbewaarders" (van de oude Perzische ganza-bara "id.", Neo-Mandaïsch ganzeḇrānā) en de rišamma "leider van het volk". Dit laatste ambt, het hoogste niveau van het Mandaean priesterschap, staat al vele jaren leeg. Op dit moment is het hoogste ambt dat momenteel bezet is dat van de ganzeḇrā, een titel die in de Aramese rituele teksten uit Persepolis (ca. 3e eeuw v. Chr.) als eerste in een religieuze context voorkomt en die mogelijk gerelateerd is aan de kamnaskires (Elamite < qa-ap-nu-iš-ki-ra> kapnuskir "penningmeester"), titel van de heersers van Elymais (modern Khuzestan) tijdens het Hellenistische tijdperk. Traditioneel kan elke ganzeḇrā die zeven of meer ganzeḇrānā doopt in aanmerking komen voor het kantoor van rišamma, hoewel de Mandaeese gemeenschap zich nog niet in zijn geheel achter een enkele kandidaat heeft geschaard.

Het hedendaagse priesterschap kan zijn onmiddellijke oorsprong vinden in de eerste helft van de ^19e eeuw. In 1831 verwoestte een uitbraak van cholera de regio en schakelde de meeste, zo niet alle Mandaeanse religieuze autoriteiten uit. Twee van de overlevende acolieten (šgandia), Yahia Bihram en Ram Zihrun, stelden het priesterschap opnieuw in op basis van hun eigen opleiding en de teksten die voor hen beschikbaar waren.

Gerelateerde groepen

Volgens de Fihrist van ibn al-Nadim werd Mani, de stichter van het Manichaeisme, opgevoed binnen de Elkasaites (Elcesaites of Elchasaite) sekte. De Elchasaieten waren een christelijke doopsekte die mogelijk verwant was aan de Mandaeërs. De leden van deze sekte droegen wit en voerden de doop uit zoals de Mandaeën. Zij leefden in het oosten van Judea en het noorden van Mesopotamië. Volgens de Harran Gawaitā legende migreerden de Mandaeans van daaruit naar het zuiden van Mesopotamië. Mani verliet later de Elkasaites om zijn eigen religie te beginnen. Mandaeëngeleerde Säve-Söderberg liet zien dat Mani's Psalmen van Thomas nauw verwant waren aan de Mandaeënteksten. Dit zou betekenen dat Mani toegang had tot Mandaeanse religieuze literatuur.

Andere groepen die met de Mandaeën zijn geïdentificeerd zijn de "Nasoraeans", beschreven door Epiphanius, en de Dositheans, genoemd door Theodore Bar Kōnī in zijn Scholion. Ibn al-Nadim noemt ook een groep die de Mughtasila genoemd wordt, "de zelfoprichters", die met één van deze groepen geïdentificeerd kunnen worden. De leden van deze sekte droegen, net als de Mandaeën, wit en voerden de doop uit.

Het is moeilijk te zeggen of groepen als de Elkasaites, de Mughtasila, de Nasoraeans en de Dositheans verwant zijn aan de Mandaeans of aan elkaar. De namen zeggen dat er een aantal verschillende groepen zijn. Veel van de leer van deze groepen is geheim. Dit maakt het moeilijk om de aard van deze groepen of de relaties tussen hen te zien.

Mandaeans vandaag

Vervolging

Onder SaddamHoessein werden de Mandeeërs erkend als een religieuze minderheid. Velen van hen zijn ambachtslieden, zoals smeden of handelaren in goud en zilver. Deze mensen behoorden tot de middenklasse. Sinds de regeringswisseling in Irak worden ze door islamitische extremisten lastiggevallen. Er zijn ook berichten over aanvallen op vrouwen die weigeren zich te verbergen. De meeste Iraakse Mandaeans zijn daardoor gevlucht en de Mandaeangemeenschap in Irak wordt met uitsterven bedreigd.

In Iran hebben de Mandeeërs geen probleem met geweld, maar het is hen verboden om volledig deel te nemen aan het burgerlijke leven vanwege de Gozinesh-wet. Deze wet en andere gozinesh-bepalingen vereisen een religieuze screening voor mensen die toegang willen krijgen tot werk, onderwijs en een reeks andere gebieden. Een zeer belangrijk onderdeel van deze screening is de toewijding aan de grondbeginselen van de islam. Deze wetten worden regelmatig toegepast om religieuze en etnische groepen die niet officieel erkend zijn, zoals de Mandaeën, te discrimineren.

Velen zijn vertrokken vanwege de Irak-oorlog

Er waren meer dan 60.000 mandaeërs in Irak in het begin van de jaren negentig. In 2007 zijn er nog maar zo'n 5.000 tot 7.000 over; meer dan 80% van de Iraakse Mandaeans was vluchteling in Syrië en Jordanië. Dit is een gevolg van de Irak-oorlog. Er zijn kleine mandaeënpopulaties in Australië (ca. 3.500 vanaf 2006), Canada, de VS (ca. 1.500), het Verenigd Koninkrijk (ca. 1.000) en Zweden (ca. 5.000).

De huidige status van de Mandaeans heeft een aantal Amerikaanse intellectuelen en burgerrechtenactivisten ertoe aangezet om hun regering op te roepen de vluchtelingenstatus uit te breiden tot de gemeenschap. In 2007 organiseerde de New York Times een opendeurdag waarin Swarthmore professor Nathaniel Deutsch de regering van Bush opriep om onmiddellijk actie te ondernemen om de gemeenschap te beschermen:

De Verenigde Staten waren niet van plan om de Mandeeërs uit te roeien, een van de oudste, kleinste en minst begrepen van de vele minderheden in Irak. Dit uitsterven in de maak is gewoon een ander ongelukkig en volkomen onbedoeld gevolg van onze invasie in Irak - al zal dat weinig troost bieden aan de Mandeeërs, wier tweeduizend jaar oude cultuur ernstig gevaar loopt van de aardbodem te verdwijnen. . . . . Toen de Amerikaanse troepen in 2003 binnenvielen, waren er waarschijnlijk 60.000 Mandeeërs in Irak; vandaag de dag zijn er nog minder dan 5.000 over. . . . Van de slechts 500 Iraakse vluchtelingen die van april 2003 tot april 2007 naar de Verenigde Staten werden toegelaten, waren er maar een paar Mandeeërs. En ondanks de toezegging van de regering Bush om 7.000 vluchtelingen toe te laten in het boekjaar dat eindigde op [30 september 2007], zijn er minder dan 2.000, waaronder slechts drie Iraakse Mandeeërs, het land binnengekomen. Als alle Iraakse Mandeeërs een geprivilegieerde status krijgen en in grote aantallen de Verenigde Staten mogen binnenkomen, is dat misschien net genoeg om hen en hun oude cultuur van de ondergang te redden. Zo niet, dan zullen na 2000 jaar geschiedenis, vervolging en hardnekkig overleven, de laatste Gnostici eindelijk verdwijnen, slachtoffers van een uitsterven die onbedoeld in gang zijn gezet door de nalatigheid van onze natie in Irak.

-Nathaniel Deutsch, hoogleraar godsdienst, Swarthmore College, 7 oktober 2007